Datrys dirgelion chwarae esgus mewn rhyngweithiadau rhwng rhiant a phlentyn
Mae Catherine Sheehan, sy’n fyfyriwr PhD, yn ymchwilio i rôl chwarae esgus yn natblygiad emosiynol plant.
Mae ymchwil PhD Catherine Sheehan yn trin a thrafod chwarae esgus a datblygiad emosiynol plant sydd wedi’u cyfeirio gan eu hathrawon oherwydd problemau ymddygiad a chymdeithasol-emosiynol.
“Yn aml, nid yw pobl yn sylweddoli pa mor gymhleth yw chwarae esgus,” meddai. “Mae’n edrych fel bod plant yn cael hwyl a dim byd arall pan maen nhw'n cael te parti gyda thedis, ond mae cymaint o sgiliau gwybyddol a chymdeithasol cymhleth ar waith hefyd! Mae fy ymchwil yn edrych ar i ba raddau y mae chwarae esgus yn helpu plant i ddatblygu sgiliau emosiynol.”
Mae Catherine yn rhan o’r Uned Asesu Niwroddatblygiad yn y Ganolfan Gwyddoniaeth Datblygiad Dynol yn yr Ysgol Seicoleg.
Mae ei diddordeb ym maes ymchwil ei PhD yn deillio o’i chyfnod fel athrawes ac fel rhiant.
“Roedd fy mhlentyn ieuengaf newydd gael ei phen-blwydd yn dair oed pan ddechreuais fy PhD. Mae’r cyfnod rhwng 3 a 5 oed yn cael ei ystyried fel yr adeg pan mae chwarae esgus ar ei ‘anterth’, felly mae hi wedi bod gyda mi ar fy nhaith PhD o’r diwrnod cyntaf! Mae'n hyfryd,” meddai.
“Rydw i’n hynod angerddol am fy ngwaith. Rydw i’n ffodus dros ben i fod yn ymchwilio i rywbeth sydd mor sylfaenol bwysig i ddatblygiad plant yn fy marn i, cyn mynd adref bob dydd i weld y ffenomen hon ar waith. Mae fy PhD yn gyfuniad mor hyfryd o’m profiadau personol a’m diddordebau academaidd.”
Mae chwarae esgus wedi bod o ddiddordeb i ymchwilwyr ers amser maith, ac mae seicolegwyr, niwrowyddonwyr, addysgwyr, ac anthropolegwyr ymhlith y rhai sy'n ceisio ateb y cwestiwn: pam mae plant yn esgus?
Mae gwaith sy’n bodoli eisoes wedi cysylltu chwarae esgus â datblygiad mewn llawer o feysydd, gan gynnwys gallu ieithyddol, swyddogaethau gweithredol, sgiliau cymdeithasol, a rheoli emosiwn. Fodd bynnag, yn 2013, dangosodd papur adolygu arloesol gan Angeline Lillard a chydweithwyr fod rôl chwarae esgus mewn datblygiad yn amwys o hyd. Ddegawd yn ddiweddarach, rydym yn parhau i chwilio am atebion.
Mae ymchwil Catherine yn adeiladu ar waith sy’n ymchwilio i rôl chwarae esgus mewn datblygiad emosiynol. “Rydyn ni’n gwybod bod chwarae esgus yn rhan hynod ddiddorol a phwysig o’r rhan fwyaf o’n plentyndod, felly rydyn ni’n meddwl bod rôl allweddol ganddo o ran datblygiad yn ôl pob tebyg; fodd bynnag, dydyn ni ddim yn siŵr sut mae hynny’n digwydd na beth yn union yw’r rôl hon,” meddai. “Rydyn ni’n meddwl y gallai plant fod yn chwarae esgus mewn sefyllfaoedd sy’n heriol yn emosiynol ac i’w helpu i ymdopi ag anawsterau. Un syniad rwy’n edrych arno ar hyn o bryd yw a oes gan chwarae esgus rôl o ran sut mae plant yn rheoli eu hemosiynau.”
BA yn y Gwyddorau Dynol yn Rhydychen oedd gradd israddedig Catherine. Gan mai hi oedd y person cyntaf yn ei theulu i fynd i’r brifysgol, nid oedd ganddi unrhyw syniad beth i’w ddisgwyl ac nid oedd erioed wedi ystyried dilyn gyrfa yn y byd academaidd yn y dyfodol. Cafodd ei denu gan y dull amlddisgyblaethol a gynigwyd gan y cwrs israddedig: “Un funud roeddwn i’n gwneud dosbarthiadau am eneteg, esblygiad, a ffisioleg, a’r funud nesaf roeddwn i’n dysgu am anthropoleg, demograffeg ac ystadegau!”
Ond y modiwl mewn seicoleg ddatblygiadol a oedd fwyaf o ddiddordeb iddi, ac fe gafodd y diddordeb hwn ei ailddeffro pan ddaeth yn fam. “Heb os nac oni bai, fe wnaeth fy mhlant fy ysbrydoli i ailgydio mewn Seicoleg. Fe wnaeth eu gwylio’n tyfu a newid mewn modd a gafodd ei ragfynegi ysgogi chwilfrydedd newydd i mi am rai o’r damcaniaethau am ddatblygiad yr oeddwn wedi clywed amdanyn nhw wrth imi astudio fy ngradd israddedig.”
“Mae llawer o’r hyn rydyn ni’n ei wybod eisoes am chwarae esgus wedi dod o samplau cymunedol o blant cyn-ysgol niwronodweddiadol, ac maent fel arfer yn chwarae gyda brodyr a chwiorydd neu ffrindiau.”
Mae Catherine am ddatblygu hyn ymhellach drwy ganolbwyntio ar blant yn ystod plentyndod cynnar i ganolig, gan edrych yn benodol ar y rhai sy'n esgus gyda rhiant. Ei maes arbenigol yw plant sydd wedi cael eu cyfeirio gan athrawon ysgol oherwydd problemau ymddygiadol, gwybyddol neu emosiynol at Uned Asesu Niwroddatblygiad yr Ysgol Seicoleg. Drwy ganolbwyntio ar blant sy’n cael anawsterau, mae’n gobeithio cynnig dealltwriaeth newydd o chwarae esgus a’i gysylltiadau â datblygiad emosiynol.
“Mae’r plant sy’n dod i’n gweld yn yr Uned yn cael eu cyfeirio fel arfer oherwydd problemau ymddygiad, emosiynol neu anawsterau gyda phlant o’r un oed,” meddai Catherine. “Maen nhw’n ‘grŵp o blant sydd wedi’u hanghofio’ gan nad oes ganddyn nhw ddiagnosis ar gyfer cyflwr niwroddatblygiadol neu iechyd meddwl, ond maen nhw’n cael trafferth o hyd wrth reoli eu hymddygiad neu eu hemosiynau yn yr ystafell ddosbarth.”
Ysbrydolwyd ymchwil Catherine gan ei phrofiadau ei hun a’i gyrfa yn y sectorau elusennol ac addysg, yn ogystal â’r amser a gymerodd i gael ei phedwar o blant.
“Roeddwn i’n gallu gwylio wrth iddyn nhw gyrraedd eu cerrig milltir, a chymerodd pob un ohonyn nhw ran yn y ffurf wych hon o chwarae. Roeddwn i wrth fy modd yn eu gwylio yn sgwrsio â’u teganau, neu’n gosod lleoedd ychwanegol ar eu cyfer wrth ein bwrdd cinio. Roedd hefyd yn fy atgoffa o sut byddai fy chwaer a minnau yn treulio oriau yn chwarae ysgolion ac ysbytai gyda’n doliau ar ben y grisiau! Rwy’n sylweddoli erbyn hyn pa mor bwysig yw hyn i’n datblygiad.”
Mae plant yn ymgolli i’r fath raddau wrth chwarae esgus fel nad oes unrhyw beth arall o bwys iddyn nhw yn y foment honno yn ôl pob golwg. Mae’n rhoi ymwybyddiaeth ofalgar llwyr i blant. Felly, pan ddaeth y cyfle i wneud y PhD hwn, roeddwn i’n gwybod bod yn rhaid i mi fynd amdani.”
“Mae ymchwil Catherine ar chwarae esgus rhwng plant a’u rhieni a’u gofalwyr yn mynd i’r afael â chwestiynau pwysig am gymhlethdod datblygol bydoedd cymdeithasol plant. Mae gwaith Catherine yn manteisio ar ein cyfleusterau rhagorol yng Nghanolfan Gwyddoniaeth Datblygiad Dynol Prifysgol Caerdydd, ac mae’n rhan o raglen ymchwil arloesol ac sy’n torri tir newydd ar ddatblygiad plant yma yn yr Ysgol Seicoleg.”
— Yr Athro Katherine Shelton, Pennaeth yr Ysgol Seicoleg
Mae prosiect ymchwil Catherine yn canolbwyntio ar un o’r tasgau y mae plant yn eu cwblhau yn ystod eu hamser yn yr Uned.
Gofynnir iddynt chwarae’n rhydd gyda sŵ PlayMobil am bum munud. “Mae’n dasg wych – mae plant wrth eu bodd pan fydd y rhiant yn ailymuno â nhw yn yr ystafell brofi, ac maen nhw’n cael amser i chwarae gyda’i gilydd.
“Mae’n ddiddorol dros ben ac yn hyfryd i’w wylio. Mae cymaint o wahaniaeth yn y modd y mae gwahanol rieni a phlant yn ymgymryd â’r un dasg. Mae rhai rhieni’n gwneud y lleisiau i gyd ac yn ei gymryd o ddifrif, a bydd eraill yn canolbwyntio ar adeiladu’r set chwarae: ‘edrychwch, beth am i ni roi’r pengwiniaid draw fan hyn, fe wnawn ni roi’r jiráff i mewn fan hyn’.”
Mae Catherine yn darparu’r disgrifiad manwl cyntaf o chwarae esgus rhwng rhieni a phlant yn ystod plentyndod cynnar i ganolig: rhwng pedair ac wyth oed. “Rwy’n edrych ar fathau penodol o ymddygiad wrth chwarae esgus. Felly, er enghraifft, beth mae plant yn ei wneud pan maen nhw’n chwarae esgus? Beth mae rhieni yn ei wneud, ac a ydyn nhw’n dylanwadu ar ei gilydd? A oes llawer o berfformio a thrafod yn digwydd, neu a ydyn nhw’n canolbwyntio ar sut i drefnu eu chwarae?”
Mae ymchwil Catherine yn edrych ar themâu chwarae esgus hefyd – er enghraifft, “A yw’r chwarae’n eithaf ymosodol, neu a yw’n feithringar ac yn ofalgar? A yw’n bositif?
“Felly i mi, nid dim ond ‘Sut maen nhw’n chwarae? sy’n bwysig, ond hefyd ‘Am beth maen nhw’n chwarae?’. Yn bwysig iawn, rydw i’n edrych hefyd ar sut y gall eu chwarae fod yn berthnasol i'r problemau maen nhw eisoes yn eu profi.”
Mae Catherine yn bwriadu ymchwilio i weld a yw’r ymddygiadau a’r themâu hyn yn gysylltiedig â sut mae plant yn rheoli eu hemosiynau. “Mae damcaniaeth fod plant yn defnyddio chwarae esgus i reoli eu hemosiynau,” meddai, “fel esgus bod mewn sefyllfaoedd emosiynol heriol, neu’n ei ddefnyddio fel strategaeth ymdopi.
“Mae fy sampl yn unigryw gan fy mod yn astudio plant sydd wedi cael eu cyfeirio oherwydd problemau emosiynol ac ymddygiad. Felly, bydd yn arbennig o ddiddorol gweld sut mae’r plant hyn yn rheoli eu hemosiwn, a sut y gall eu chwarae esgus fod wedi’i gydblethu â hyn.”
Yr Uned Asesu Niwroddatblygiad
Mae’r Uned Asesu Niwroddatblygiad yn asesu ac yn cynorthwyo plant sy’n cael problemau emosiynol, gwybyddol ac ymddygiadol.
Mae athrawon ysgolion cynradd yn cyfeirio eu disgyblion at yr Uned Asesu Niwroddatblygiad (NDAU) er mwyn nodi anghenion cymorth plant.
Mae athrawon yn cyfeirio plant rhwng 4 a 7 oed sydd heb gael diagnosis o gyflwr niwroddatblygiadol neu iechyd meddwl, ond sy’n cael trafferth yn yr ystafell ddosbarth o hyd.
Nid yw’r Uned yn gwneud diagnosis o gyflyrau niwroddatblygiadol neu iechyd meddwl. Yn lle hynny, mae’n defnyddio dull traws-ddiagnostig sy’n canolbwyntio ar asesu symptomau a nodi strategaethau cymorth.
Yn ystod dwy sesiwn yn yr Uned, mae plant yn cwblhau cyfres o dasgau i asesu gwahanol feysydd sgiliau a galluoedd. Mae’r tasgau’n canolbwyntio ar sylw, ymddygiad, emosiwn, sgiliau cyfathrebu, sgiliau rhyngweithio cymdeithasol, cof a hunanreolaeth y plant. Caiff canlyniadau asesiadau pob plentyn unigol eu cyflwyno i’r ysgol, yn ogystal â chyngor gan seicolegydd addysg ar sut i’w cynorthwyo yn y dosbarth.
Mae tîm yr Uned wedi defnyddio’r ystod eang hon o ddata i ymchwilio i feysydd penodol o sut mae plant yn gweithredu. Mae’r tîm yn cynnwys ymchwilwyr, seicolegydd clinigol, a seicolegydd addysg.
Ymchwil yn y Ganolfan Gwyddoniaeth Datblygiad Dynol
Mae’r Ganolfan yn dod â seicoleg, niwrowyddoniaeth, addysg, iechyd a gofal cymdeithasol ynghyd i astudio datblygiad dynol mewn modd rhyngddisgyblaethol.
Mae Catherine yn ariannu ei hymchwil ei hun, ac mae ei gyrfa flaenorol a’i hamser fel rhiant sydd wedi aros gartref wedi cael cryn ddylanwad ar ei PhD mewn sawl ffordd.
“Nid peth hawdd yw bod yn fyfyriwr aeddfed,” meddai. “Mae llawer o’r myfyrwyr eraill hanner fy oedran. Ond rwy’n teimlo fy mod yn dod â phersbectif hollol wahanol i’r PhD.
“Doeddwn i ddim yn siŵr os oeddwn i’n ddigon da, ac mae pawb yn cael amheuon o’r fath weithiau, beth bynnag fo’u hoedran a’u profiad. Mae pob myfyriwr PhD yn teimlo felly ar y dechrau! Ond roedd dod yn ôl ar ôl bod y tu allan i’r byd academaidd am ugain mlynedd yn anodd.
“Mae’r Academi Ddoethurol yma yn y Brifysgol wedi bod yn wych. Mae ganddyn nhw gyfleoedd mor wych i fyfyrwyr PhD gymryd rhan a thaflu goleuni ar ein hymchwil.”
Mae’r Academi Ddoethurol yn cynorthwyo myfyrwyr ymchwil ôl-raddedig y Brifysgol drwy gynnig cefnogaeth, hyfforddiant, a digwyddiadau cymunedol.
Enillodd Catherine Gystadleuaeth Delweddau Ymchwil 2024 yr Academi Ddoethurol ar ôl cyflwyno llun o’i merch yn chwarae esgus. Yn ei geiriau ei hun:
Oni fyddai’n wych pe byddem yn gwybod beth mae plant yn ei feddwl, a chael ‘ffenestr i’w meddwl’?
Fel bodau dynol, mae gan bob un ohonom ein dehongliadau mewnol ein hunain o’n byd, ac mae’r rhain yn cael eu ffurfio a’u haddasu wrth i ni ryngweithio â’n hamgylchedd a’n perthnasoedd cymdeithasol. Mae ein dehongliadau yn ein helpu i ddeall ein byd ac arwain ein hymddygiad.
Mae fy ymchwil yn ymchwilio i’r themâu cyfoethog ac amrywiol a fynegir mewn chwarae esgus cymdeithasol fel modd o gael mynediad at ddehongliadau meddyliol plant gan daflu goleuni, gobeithio, ar ymddygiadau plant.
Ychydig a wyddwn am beth sy’n mynd drwy feddwl y ferch ar sail yr olwg myfyrgar ar ei hwyneb, ond drwy ei chwarae esgus gallwn gael cipolwg drwy ffenestr ei meddwl. Gan fwydo ei chwningen binc a gosod te parti ar gyfer ffrindiau dychmygol, mae chwarae esgus y ferch yn llawn themâu meithringar, gan roi dealltwriaeth o’r dehongliadau y gallai fod ganddi, gan lywio ei hymddygiad a deilliannau ei bywyd.
Cynorthwyo ein hymchwilwyr ôl-raddedig
Gall myfyrwyr PhD ym Mhrifysgol Caerdydd ymuno â’r Academi Ddoethurol: cymuned gynorthwyol sy’n darparu digwyddiadau, gweithgareddau a hyfforddiant rhyngddisgyblaethol i ymchwilwyr ôl-raddedig.
Pobl
Mae Catherine yn cael ei goruchwylio gan Dr Amy Paine, yr Athro Katherine Shelton, a’r Athro Stephanie van Goozen o Brifysgol Caerdydd, a Dr Salim Hashmi o King’s College Llundain.
Straeon o Brifysgol Caerdydd
Darllenwch ein straeon i gael ddysgu mwy am astudio, gweithio ac ymchwilio gyda ni.
