Torri trwy’r anhrefn – sut mae twyllwybodaeth yn llunio ein realiti

Yn gynnar yn 2024, pan ddechreuodd sibrydion ffug ledaenu am Dywysoges Cymru a chyn iddi gyhoeddi ei bod yn camu’n ôl o’i dyletswyddau cyhoeddus oherwydd ei diagnosis o ganser, roedd arbenigwyr yn Sefydliad Arloesi er Diogelwch, Troseddau a Chudd-wybodaeth (SCII) Prifysgol Caerdydd yn cadw llygad barcud ar y cyfryngau cymdeithasol.

Ymhlith y dilyw o ddyfalu, buan iawn y nododd yr Athro Martin Innes a’i dîm rywbeth mwy sinistr - ymgyrch drefnus, wedi’i chefnogi gan wladwriaeth dramor i gynyddu effaith nifer y straeon hynny ar-lein. Aeth y datgeliadau ymlaen i greu penawdau ledled y byd – gyda sylw gan y BBC, New York Times a mwy na 350 o safleoedd newyddion eraill yn rhyngwladol.

Ym mis Hydref 2024, cafodd chwe asiantaeth ac unigolyn o Rwsia a oedd yn rhan o’r ymgyrch hon sancsiynau gan lywodraeth y DU. Dywedodd y Swyddfa Dramor fod y grŵp Doppelganger, fel y’i gelwir, yn rhan o “rwydwaith ar-lein maleisus helaeth” gyda’r bwriad o achosi aflonyddwch a dryswch, a hynny drwy ddosbarthu newyddion ffug a thanseilio democratiaeth.

Dywedodd yr Athro Innes: “Y diddordeb rhyngwladol enfawr yn y stori hon oedd y fagwrfa ddelfrydol ar gyfer ymgyrch o’r fath. Dull unigryw Doppelganger yw defnyddio nifer fawr iawn o gyfrifon y cyfryngau cymdeithasol y mae modd eu gwaredu’n rhwydd i foddi’r gofod wybodaeth ynghylch straeon penodol. Gall hyn fod yn arbennig o ddylanwadol pan mae modd iddyn nhw gynyddu effaith naratifau sy’n ymddangos yn llai amlwg yn wleidyddol.

“A dyma’n union beth wnaethon nhw wrth geisio manteisio ar y sibrydion a’r damcaniaethau cynllwyn am Dywysoges Cymru. Wrth ailadrodd y straeon hyn a rhoi tân oddi tanynt, roedden nhw’n gallu gwasgaru eu negeseuon gwrth-Wcreinaidd, tra hefyd yn ymosod ar sefydliad Prydeinig allweddol – y Teulu Brenhinol.

“Yr hyn rydyn ni wedi’i weld dros gyfnod estynedig o amser yw’r sawl ffordd y mae’r technegau sy’n cael eu harloesi gan actorion ar ran gwladwriaethau tramor yn cael eu normaleiddio ar y cyfryngau cymdeithasol.”

Chwyldro gwybodaeth

Felly, pryd y dechreuodd twyllwybodaeth ar-lein ddod mor bwerus? Roedd gwaith yr Athro Innes wedi canolbwyntio i ddechrau ar blismona yn y DU – gan gynnwys astudiaethau manwl arloesol o sut mae ymchwilwyr yr heddlu yn trefnu ac yn cynnal eu gwaith.

Ond wrth i rôl technoleg a’r cyfryngau cymdeithasol ddod yn fwy canolog i ymchwiliadau’r heddlu, yn eu tro, mae hefyd wedi dod yn rhan annatod o waith yr Athro Innes a’i dîm.

Mae’n esbonio: “Yn dilyn llofruddiaeth Lee Rigby, roedd llawer o waith yn cael ei gynnal i ddeall rôl y cyfryngau torfol a’r cyfryngau cymdeithasol wrth lunio ymatebion a dealltwriaeth y cyhoedd yn ystod ac ar ôl digwyddiadau terfysgol. Roedd yn amlwg bod newidiadau yn y ffordd yr oedd pobl yn cael gwybodaeth yn dylanwadu ar y modd yr oedd terfysgaeth yn cael ei chyflawni, yr hyn a oedd wedyn yn cael ei adrodd gan y wasg a darlledwyr a sut roedd y cyhoedd yn derbyn yr wybodaeth honno. Felly roedd angen i strategaethau cyfathrebu'r heddlu adlewyrchu hynny er mwyn aros yn gyfredol â'r newidiadau.

“Yn y blynyddoedd ers cynnal y gwaith hwnnw, mae defnydd o’r cyfryngau cymdeithasol wedi trawsnewid yn llwyr sut rydyn ni’n defnyddio gwybodaeth. Bu’n rhaid i’n gwaith esblygu’n gyflym i ymateb i hynny. Mae'r bygythiad wedi tyfu ac wedi dod yn fwy cymhleth – mae technoleg bellach yn allweddol i bob agwedd ar ein bywydau. Mae’n arf canolog i ni – ond wrth i’r hinsawdd geowleidyddol ddod yn fwy anwadal, rydyn ni wedi gweld y cyfryngau cymdeithasol yn cael eu herwgipio at ddibenion mwy sinistr.”

Deall y darlun cyflawn

Mae Tara Flores yn rhan o'r tîm ymchwil sy'n edrych trwy lawer iawn o negeseuon ar-lein yn ddyddiol – ar draws ystod o blatfformau, gan chwilio am yr arwyddion a’r olion a all nodi enghreifftiau o dwyllwybodaeth. Gyda chefndir mewn cysylltiadau cyhoeddus a chyfathrebu strategol, trodd at astudio twyllwybodaeth yn dilyn y pandemig.

“I mi, efallai bod dod i’r rôl hon gyda chefndir cysylltiadau cyhoeddus a’r cyfryngau ychydig yn wahanol i’r llwybr academaidd arferol ac mae’n rhoi persbectif gwahanol i mi. Efallai y bydda i’n gweld rhywbeth ac yn meddwl amdano o ran pa gynulleidfa y mae’n ceisio ei chyrraedd, neu gael barn ar sut y gallai'r naratif hwnnw ddatblygu.

“Ar y dechrau roedd ychydig fel pos i mi mewn rhai ffyrdd,” mae’n ychwanegu. “Mae pawb yn dweud ei fod yn digwydd - ond roeddwn i eisiau ymchwilio'n ddyfnach i weld beth mae hynny'n ei olygu ac i ddeall yn well effaith twyllwybodaeth. Wrth ei hastudio’n drylwyr mae’n rhoi’r cyfle i ni addysgu rhanddeiliaid pwysig megis llywodraethau, llunwyr polisïau a chwmnïau technoleg.

“Mae’r cyffro yn dod o weld proffiliau’r cyfryngau cymdeithasol hyn rydych chi’n meddwl nad ydyn nhw’n ymddangos yn hollol iawn, ond dydych chi ddim yn deall pam. Pan fyddwch chi'n ymchwilio’n fanylach ac yn dechrau dod o hyd i gysylltiadau a phatrymau sy'n cyd-fynd â’r darlun ehangach, mae yna wefr – darparu’r ddealltwriaeth a’r wybodaeth goll honno sydd heb ei chyhoeddi na'i gweld o’r blaen.”

Ond mae Tara yn cyfaddef mai dim ond y darn cyntaf o'r pos yw dod o hyd i dwyllwybodaeth. “Mae cyflymder technoleg yn newid ar gyfradd anhygoel ac mae llawer o wahanol bartïon yn manteisio ar hynny,” meddai. “Mae angen llawer o dimau gwahanol fel ein un ni i gadw golwg ar y datblygiadau hynny. Os nad oes unrhyw un yn gwylio, yna mae gan yr ochr arall fantais lwyr. Ond yr hyn sy'n digwydd nesaf yw'r cwestiwn pwysicach ac anoddach i’w ateb. Sut ydych chi'n amddiffyn democratiaeth ac yn cyfathrebu'n effeithiol i bobl sydd yn amlwg yn ddrwgdybus o’r cynnwys maen nhw’n ei weld, ac wedi’u drysu ganddo? Mae’n her enfawr – ac yn un sydd angen polisïau effeithiol i’w llywio.”