Gofal am y Ddinas: Ailfeddwl trefolaeth a moeseg

Mae Gofal am y Ddinas yn archwilio rôl gofal wrth ddatblygu a rheoli dinasoedd a chymunedau trefol.

Mae ystyr gofal yn cwmpasu 'gofalu am', hynny yw mabwysiadu agwedd ofalgar a/neu foesegol tuag at fodolaeth, cyflwr a datblygiad bodau byw (dynol ac annynol), pethau a/neu amgylcheddau. Mae hefyd yn cynnwys 'gofalu am' yn yr ystyr gweithredu ar bryderon trwy gysylltiadau cymdeithasol ac arferion cysylltiedig. Gan ganolbwyntio ar yr arferion cynllunio, dylunio, adeiladu a rheoli y mae'r ddinas wedi'i strwythuro, ei gwneud yn ffisegol a'i chynnal drwyddynt, mae'r llyfr yn ceisio dangos sut mae gofal wedi (a heb) ei wreiddio mewn amrywiaeth o ffyrdd o wneud yr amgylchedd adeiledig. Mae'n ystyried goblygiadau hyn i ddinasyddion o ran materion mor dybryd â'u cynhwysiant, eu diogelwch a'u rhagolygon, ac mae'n cyflwyno dadl dros yr angen am ofal mewn arferion gwneud dinasoedd cyfoes.

Pam dangos gofal? Mae'r llyfr yn dechrau trwy ddatgan bod llawer i'w wneud i wella'r ffordd y cynhyrchir y ddinas fel ffynhonnell gyffredin o gyfoeth a chyfle. Mae dinasoedd, a chymunedau trefol gyda nhw, yn cynnwys adnoddau neu 'nwyddau' gan gynnwys parciau, strydoedd, seilwaith cymdeithasol a thai. Mae pa adnoddau sy'n cael eu datblygu, sut y cânt eu cynllunio a'u cynnal, a phwy maen nhw ar gael iddynt yn ganlyniadol, nid yn unig ar gyfer demograffeg cymunedau trefol ond lles a rhagolygon eu dinasyddion. Mae sut mae'r adnoddau hyn yn dod i'r amlwg ac yn cael eu rheoli, mewn tro, yn gynnyrch mathau penodol o lywodraethu a chysylltiadau cymdeithasol — rhwng cynllunwyr, dylunwyr, datblygwyr, arianwyr a pherchnogion eiddo.

Fel y mae ysgolheigion trefol wedi nodi'n aml (er enghraifft, Fainstein, 2010; Frug, 1999; Lefebvre, 1991; Marcuse a Madden, 2016), mae rôl arferion gwneud dinasoedd ar gyfer darparu a chynnal adnoddau cyfunol mewn tensiwn parhaus â’i allu i alluogi tirfeddianwyr, datblygwyr a buddsoddwyr i gronni cyfalaf preifat. Mae’r rôl flaenorol yn cael ei chyfaddawdu'n rhy aml o blaid pwyslais yr olaf ar resymeg hyfywedd, ymatebolrwydd i farchnadoedd, cynyddu elw, creu arbedion cost ac ati, gan greu cyfyng-gyngor wrth feddwl am y ddinas fel man o ofal.

Ond mae datblygiad adnoddau trefol hefyd yn cael ei lywio gan syniadau am gyfrifoldeb cymdeithasol gwneuthurwyr dinasoedd tuag at eu cyd-ddinasyddion, ac o werth cymdeithasol a/neu foesol ymateb i anghenion dynol a helpu pobl i fyw bywydau gwell nag y gallent fel arall yng nghyd-destun grymoedd marchnad digyfyngiad. Gwelir bod syniadau o'r fath yn cael eu hadlewyrchu, er mewn gwahanol ffyrdd, yn nodau a chanlyniadau cynlluniau amrywiol fel datblygiadau dyngarol neu elusennol, mathau o stiwardiaeth, cynllunio a datblygu hirdymor o dan y wladwriaeth les, a phrosiectau cydweithredol neu gymunedol.

Mae'r llyfr hwn yn dadlau bod y cysyniad o ofal yn agor ffordd newydd bwysig o werthuso gwahanol ddulliau o wneud dinasoedd yn feirniadol. Mae gofal yn ddarostyngedig i amrywiaeth o ddehongliadau, ond fe'i diffinnir trwy gydol y llyfr trwy gyfeirio at 'foeseg gofal' a ddaeth i'r amlwg gyntaf mewn llenyddiaeth ffeministaidd ar ddechrau'r 1980au (er enghraifft, fel y disgrifir gan Tronto, 1993; Noddings, 2003; Held, 2006) ac sydd wedi parhau i gael ei datblygu ers hynny. Wedi'i fagu o fewn y termau hyn, mae'r syniad o ofal yn cwmpasu sut mae anghenion a materion lles yn cael eu cydnabod yn bwysig, y gwerthoedd sy'n ysgogi rhoddwyr gofal o wahanol fathau, a'r arferion pendant o roi, derbyn, a chyfnewid mathau o ofal. Yng nghyd-destun trefolaeth, mae gofal yn canolbwyntio’r sylw nid yn unig ar sut y gall yr amgylchedd adeiledig atgyfnerthu cydraddoldeb neu anghydraddoldeb cymdeithasol (fel y mae ffocws archwiliadau o'r 'ddinas gyfiawn') ond ar sut mae lluosedd anghenion pobl yn cael ei gydnabod ai peidio — megis trwy gyfranogiad, cydweithrediad a/neu drafodaeth — ac ar 'ddynoliaeth' arferion gwneud dinasoedd wrth fynd i'r afael â nhw.

Wrth wneud achos dros 'ofal am y ddinas', mae gan y llyfr hwn ddau brif nod. Y cyntaf yw datblygu theori gofal trefol, sy'n cael ei llywio gan foeseg gofal. Yr ail yw defnyddio moeseg gofal i ddarparu goleuedigaeth am amrywiaeth o wahanol ffyrdd o wneud cymunedau trefol, gan ymateb yn y broses i anghenion a materion lles: o stiwardiaeth ystadau a ddelir yn yr hirdymor gan dirfeddianwyr preifat i ddyngarwch diwydianwyr hael, cydberchnogaeth iwtopaidd y Mudiad Gardd-Ddinasoedd, datblygiad tai cymdeithasol o dan y wladwriaeth les, hawliau cymunedau rheoli mewn cymunedau a gynllunnir yn UDA gan grwpiau gwirfoddol, cynghreiriau cyhoeddus-preifat mewn adfywio ôl-ddiwydiannol a chwmnïau cydweithredol. Defnyddir pob astudiaeth achos i ddangos sut mae anghenion penodol a/neu faterion lles wedi cael eu nodi, eu datrys ac, ar adegau, eu cynhyrchu hefyd drwy arferion gwneud dinasoedd.

Ar y cyfan, mae'r llyfr yn dadlau dros werth gofal mewn theori drefol yn ogystal â phersbectif o fewn prosesau dylunio a datblygu heddiw — gan nodi pam y dylai gwneuthurwyr dinasoedd ddangos gofal, sut y gallant ddangos gofal yn well, a beth y gallai dyfodol o ofal neu ddiffyg gofal ei olygu.

Dyfarnwyd Cymrodoriaeth Absenoldeb Ymchwil i Dr. Juliet Davis ym mlwyddyn academaidd 2017-2018 i ddrafftio’r testun ar gyfer y llyfr hwn. Hwyluswyd yr ymchwil hefyd gan gyllid gan Ystâd Grosvenor yn 2015.

Manylion cyswllt