Hwyrach bod modd rhagfynegi newidiadau naturiol yn hinsawdd y Ddaear, yn ôl astudiaeth

Mae dadansoddiad o newidiadau yn hinsawdd y Ddaear yn y gorffennol yn awgrymu y gellid disgwyl dechrau'r oes iâ nesaf ymhen 10,000 o flynyddoedd, yn ôl ymchwilwyr.

Mae eu hastudiaeth yn olrhain cylchoedd naturiol yn hinsawdd y blaned dros gyfnod o filiwn o flynyddoedd.

Gwnaeth y tîm rhyngwladol, dan arweiniad Prifysgol Caerdydd, eu rhagfynegiad yn seiliedig ar ddehongliad newydd o'r newidiadau bach yng nghylchdro’r Ddaear o amgylch yr Haul, gan arwain at newidiadau enfawr yn hinsawdd y blaned dros gyfnodau o filoedd o flynyddoedd.

Mae eu canfyddiadau, a gyhoeddwyd yng nghyfnodolyn Science, yn ein helpu i ddeall yn well system ddeinamig hinsawdd y Ddaear ac yn newid sylweddol o ran dirnad cylchoedd rhewlifol y blaned.

Ymchwiliodd y tîm i gofnod o filiwn o flynyddoedd o newid yn yr hinsawdd sy'n dogfennu newidiadau ym maint llenni iâ ar y tir ledled hemisffer y Gogledd ynghyd â thymheredd y cefnfor dwfn.

Roedden nhw’n gallu paru'r newidiadau hyn ag amrywiadau cylchol bach yn ffurf cylchdro’r Ddaear o amgylch yr Haul, ei chryniad ac ongl ei hechel.

Dyma a ddywedodd y cyd-awdur, yr Athro Stephen Barker yn Ysgol Gwyddorau'r Ddaear a'r Amgylchedd ym Mhrifysgol Caerdydd: "Cawson ni ein syfrdanu yn sgil gweld pa mor glir yw paramedrau cylchdroadol gwahanol cofnod yr hinsawdd."

Mae arbenigwyr wedi bod yn rhagfynegi cysylltiad rhwng cylchdro’r Ddaear o amgylch yr Haul a'r amrywiadau rhwng yr amodau rhewlifol a rhyngrewlifol ers mwy na chanrif ond roedd y rhain heb eu cadarnhau gan ddata yn y byd go iawn tan ganol y 1970au.

Ers hynny, mae gwyddonwyr wedi cael trafferth canfod yn union pa baramedr cylchdroadol sydd bwysicaf ar gyfer dechrau a diwedd cylchoedd rhewlifol oherwydd yr anhawster ynghlwm wrth ddyddio newidiadau hinsoddol mor bell yn ôl mewn amser.

Roedd y tîm, sy'n cynnwys ymchwilwyr o Goleg Prifysgol Llundain (UCL), Prifysgol California, Santa Barbara, a Sefydliad Alfred Wegener, Canolfan Helmholtz er Ymchwil Begynol a’r Môr, yn gallu goresgyn y broblem hon drwy edrych ar ffurf cofnod yr hinsawdd drwy’r oesoedd.

Oherwydd hyn, roedden nhw’n gallu canfod sut mae'r paramedrau gwahanol yn cyd-fynd â'i gilydd i gynhyrchu'r newidiadau yn yr hinsawdd a welwyd.

Dyma a ddywedodd yr Athro Barker: "Mae'r patrwm a ganfuon ni mor atgynhyrchadwy ein bod yn gallu rhagfynegi’n gywir pryd y byddai pob cyfnod rhyngrewlifol wedi bod yn ystod y miliwn o flynyddoedd diwethaf, fwy neu lai, a pha mor hir y byddai pob un yn para."

Ychwanegodd cyd-awdur yr astudiaeth, yr Athro Lorraine Lisiecki o Brifysgol California, Santa Barbara: "Mae hyn yn bwysig gan ei fod yn cadarnhau bod modd rhagfynegi i raddau helaeth y cylchoedd o newid naturiol yn yr hinsawdd a welwn yn y Ddaear dros ddegau o filoedd o flynyddoedd ac nad yw’n digwydd ar hap nac ar sail anhrefn lwyr.

"Ac oherwydd ein bod bellach yn byw mewn cyfnod rhyngrewlifol - o'r enw yr Holosen - rydyn ni hefyd yn gallu cynnig rhagfynegiad cychwynnol ynghylch pryd y bydd ein hinsawdd yn dychwelyd hwyrach i gyflwr rhewlifol."

"Ond mae trosglwyddo o'r fath i gyflwr rhewlifol ymhen 10,000 o flynyddoedd yn annhebygol iawn o ddigwydd oherwydd bod allyriadau dynol o garbon deuocsid i'r atmosffer eisoes wedi dargyfeirio'r hinsawdd o'i chwrs naturiol, gan arwain at effeithiau yn y tymor hwy yn y dyfodol," ychwanegodd Dr. Gregor Knorr o Sefydliad Alfred Wegener, Canolfan Helmholtz er Ymchwil Begynol a’r Môr, un arall o gyd-awduron yr astudiaeth.

Mae'r tîm yn bwriadu ychwanegu at eu canfyddiadau i greu gwaelodlin o hinsawdd naturiol y Ddaear yn ystod y 10,000-20,000 o flynyddoedd nesaf drwy raddnodi newidiadau yn y gorffennol.

Gobaith yr ymchwilwyr, ar y cyd ag efelychiadau modelau hinsawdd, yw mesur effeithiau absoliwt newidiadau yn yr hinsawdd a wneir gan bobl i'r dyfodol pell.

Ychwanegodd yr Athro Barker: "Bellach, rydyn ni'n gwybod bod yr hinsawdd yn rhagweladwy i raddau helaeth dros y cyfnodau hir hyn o amser, a gallwn ni ddefnyddio newidiadau yn y gorffennol i ddeall yn well yr hyn a allai fod wedi digwydd mewn dyfodol heb ddylanwad y ddynolryw."

Dyma a ddywedodd yr Athro Chronis Tzedakis o UCL, un o gyd-awduron yr astudiaeth: "Mae'r astudiaeth newydd hon yn ehangu ar ein gwaith cynharach ac yn gyfraniad o bwys tuag at ddamcaniaeth unedig o gylchoedd rhewlifol."

Cyhoeddwyd eu papur, 'Distinct roles for precession, obliquity, and eccentricity in Pleistocene 100-kyr recial cycles', yn y cyfnodolyn Science.