Maniffesto yn amlinellu rôl plancton wrth fynd i'r afael ag argyfwng triphlyg y blaned

Mae ymchwilydd o Brifysgol Caerdydd ymhlith y cyfranwyr arbenigol i ddogfen bwysig sy’n amlygu rôl hollbwysig plancton wrth fynd i’r afael ag argyfyngau byd-eang cydgysylltiedig newid yn yr hinsawdd, llygredd, a cholli bioamrywiaeth.

Mae Dr Aditee Mitra, uwch gymrawd ymchwil yn Ysgol Gwyddorau’r Ddaear a’r Amgylchedd, yn un o 30 o arbenigwyr rhyngwladol o sefydliadau a diwydiannau blaenllaw ledled y byd a fu’n datblygu a chyfleu’r Maniffesto Plancton.

Dan arweiniad yr Ocean Stewardship Coalition, menter Global Compact y Cenhedloedd Unedig, mae’r ddogfen yn cyflwyno cyfres o argymhellion strategol i lywio ymdrechion byd-eang i ddiogelu plancton a harneisio eu potensial i fynd i’r afael ag argyfwng triphlyg y blaned, fel y’i gelwir.

Nod y ddogfen yw bod yn gatalydd ar gyfer gweithredu ac mae'n ceisio cyfleu neges gryno, gynhwysfawr sydd â sail wyddonol iddi ar gyfer llywodraethau, asiantaethau'r Cenhedloedd Unedig, sefydliadau’r cefnforoedd, cyrff anllywodraethol, a'r sector preifat.

Dywedodd Dr Aditee Mitra, sef yr unig gyfrannwr o Gymru: “Cymerodd hi sawl mis i ddatblygu’r maniffesto gyda chydweithwyr o wahanol sectorau o ymchwil i blancton, wrth i ni geisio canfod tir cyffredin.”

Mae plancton, gan gynnwys organebau o ficrobau ungellog i anifeiliaid amlgellog, wedi bod yn sylfaen i fywyd ar y Ddaear ers dros 3.5 biliwn o flynyddoedd ac yn cyflawni swyddogaethau hanfodol sy'n cynnal iechyd y blaned.

Er gwaethaf eu pwysigrwydd aruthrol, mae plancton dan fygythiad a does dim llawer o ddealltwriaeth ohonyn nhw o hyd.

Mae'r maniffesto yn galw am gydnabyddiaeth fyd-eang ar unwaith a chamau gweithredu i amddiffyn yr organebau hanfodol hyn.

Cafodd Dr Mitra ei dewis yn un o gyfranwyr y maniffesto ar ôl ei gwaith ar brosiect MSCA MixlTiN Horizon 2020 a gafodd ei ariannu gan y Comisiwn Ewropeaidd.

Arweiniodd y gwaith a gafodd ei gynnal yn rhan o’r prosiect at ganfod patrwm newydd mewn ecoleg forol yn seiliedig ar mixoplancton - microbau morol ungellog, sy'n ffotosyntheseiddio fel planhigion ac yn hela fel anifeiliaid mewn proses sy'n gysylltiedig ac sy’n cael ei hecsbloetio er mwyn tyfu.

Ychwanegodd Dr Mitra: “Rydyn ni wrth ein bodd bod pwysigrwydd mixoplancton mewn ecoleg forol wedi’i gydnabod yn y Maniffesto.”

Ymhlith ei argymhellion allweddol, mae galwadau am well gwybodaeth i fonitro plancton yn well, codi ymwybyddiaeth o blancton i bawb a chynnwys plancton yn rhan o drafodaethau rhyngwladol ar yr hinsawdd a bioamrywiaeth.

Dywedodd Sanda Ojiambo, Ysgrifennydd Cyffredinol Cynorthwyol a Phrif Swyddog Gweithredol Global Compact y Cenhedloedd Unedig: “Mae’r Maniffesto Plancton yn gam hanfodol ymlaen yn ein hymateb ar y cyd i argyfwng triphlyg y blaned.

“Mae plancton nid yn unig yn sylfaen i ecosystemau morol ond hefyd yn chwarae rhan allweddol yn ein brwydr yn erbyn newid yn yr hinsawdd a llygredd.”

Yn dilyn lansio’r maniffesto yn 79fed sesiwn Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, bydd yr Ocean Stewardship Coalition yn ceisio cymeradwyaeth mewn cynadleddau amgylcheddol byd-eang allweddol, gan gynnwys COP29 ar yr Hinsawdd, COP16 ar Fioamrywiaeth, a Chynhadledd Cefnforoedd y Cenhedloedd Unedig.

Dysgwch ragor am y Maniffesto Plancton.