Mae hanes 66 miliwn o flynyddoedd o garbon deuocsid yn dangos bod yr hinsawdd yn hynod o ensitif i nwyon tŷ gwydr

Y tro diwethaf i garbon deuocsid atmosfferig gyrraedd yn gyson y lefelau a achosir gan bobl heddiw oedd 14 miliwn o flynyddoedd yn ôl, yn ôl ymchwilwyr.

Mae eu hastudiaeth, a luniwyd gan gonsortiwm rhyngwladol o fwy na 80 o ymchwilwyr, gan gynnwys arbenigwyr ym Mhrifysgol Caerdydd, yn ymdrin â chofnodion daearegol dros y 66 miliwn o flynyddoedd diwethaf, gan roi crynodiadau heddiw yng nghyd-destun amser dwfn.

Mae eu canfyddiadau, a gyhoeddwyd yn Science, yn dangos bod yr hinsawdd hirdymor yn hynod o sensitif i CO₂ a bod effeithiau rhaeadru sydd wedi esblygu hwyrach dros lawer o filenia.

Dywed yr awduron y bydd cynnydd yn y tymheredd, dros gyfnodau hir, yn deillio hwyrach o brosesau’r Ddaear sydd wedi’u cydblethu â’i gilydd ac sy’n mynd y tu hwnt i’r effaith tŷ gwydr uniongyrchol yn sgil CO₂ yn yr awyr. Ymhlith y rhain y mae llenni iâ pegynol sy’n ymdoddi gan y byddai hyn yn lleihau gallu'r Ddaear i adlewyrchu ynni'r haul; newidiadau yn y planhigion sy’n gorchuddio’r Ddaear; a newidiadau mewn cymylau ac aerosolau atmosfferig a allai godi neu ostwng y tymheredd.

Defnyddiodd y tîm gyhoeddiadau sy’n bodoli eisoes i gyfrifo cromlin CO₂ newydd o 66 miliwn o flynyddoedd yn unol â thymereddau   arwyneb cyfartalog byd-eang sy’n seiliedig ar dystiolaeth sy’n bodoli eisoes, a hynny er mwyn disgrifio proses y maen nhw’n ei galw’n “Sensitifrwydd System y Ddaear.”

Yn ôl y mesur hwn, dywed y tîm y rhagwelir y bydd dyblu CO₂ yn cynhesu'r blaned rhwng 5 a 8 gradd celsius  . Mae sensitifrwydd system y Ddaear yn disgrifio newidiadau yn yr hinsawdd dros gannoedd o filoedd o flynyddoedd, nid y degawdau a'r canrifoedd sy'n uniongyrchol berthnasol i fodau dynol.

Dyma a ddywedodd yr Athro Caroline Lear, un o gyd-awduron yr adroddiad o Ysgol Gwyddorau’r Ddaear a’r Amgylchedd Prifysgol Caerdydd:   “Mae crynodiadau CO₂ yn yr atmosffer wedi amrywio’n naturiol yn y gorffennol. Er bod y newidiadau hyn yn llawer arafach na'r newidiadau modern a achosir gan losgi tanwyddau ffosil, gallwn ni eu defnyddio i ddeall sut mae ein planed yn ymateb i newidiadau mewn CO₂.

“Mae ein canfyddiadau’n dweud wrthon ni y byddwn ni’n parhau i weld effeithiau ein hallyriadau am filoedd o flynyddoedd, a hynny wrth i’r blaned barhau i gynhesu ac wrth i lefelau’r môr barhau i godi. Cael gwared yn raddol ar danwydd ffosiliau yw’r unig opsiwn sydd gennym i leihau’r niwed hwn, ac nid yw’r angen erioed wedi bod mor daer.”

Mae'r asesiad newydd yn dangos mai’r tro diwethaf i CO₂ fod yn gyson uwch na heddiw oedd tua 16 miliwn o flynyddoedd yn ôl, sef tua 480 rhan yn y filiwn (ppm) – sef yr uned a ddefnyddir i adrodd ar grynodiadau CO₂.

Erbyn 14 miliwn o flynyddoedd yn ôl roedd wedi suddo i lefelau heddiw a achosir gan bobl, sef 420 ppm.

Parhaodd y dirywiad, ac erbyn tua 2.5 miliwn o flynyddoedd yn ôl, cyrhaeddodd CO₂ tua 270 neu 280ppm gan gychwyn cyfres o oesau iâ. Roedd wedi cyrraedd y ffigur hwn, neu’n is na hynny, pan ddaeth bodau dynol modern i fodolaeth tua 400,000 o flynyddoedd yn ôl, gan barhau yno hyd nes i effeithiau hylosgi tanwydd ffosiliau’n eang gan bobl ddechrau cael effaith tua 250 o flynyddoedd yn ôl.

Dyma a ychwanegodd Dr Sindia   Sosdian, un arall o gyd-awduron yr adroddiad ac Uwch-ddarlithydd yn Ysgol Gwyddorau’r Ddaear a’r Amgylchedd Prifysgol Caerdydd: “Bydd yr adolygiad newydd hwn yn arbennig o ddefnyddiol i fodelwyr yr hinsawdd sydd eisiau rhagweld sut beth fydd newidiadau yn yr hinsawdd yn y dyfodol a deall sut y bydd System y Ddaear yn ymateb yn wyneb lefelau CO₂ heddiw nad yw eu tebyg wedi bod yn ddaearegol o’r blaen.”

Nid yw'r astudiaeth, sy'n cwmpasu'r cyfnod Cainosöig fel y'i gelwir, yn diwygio'n sylweddol y berthynas a dderbynnir yn gyffredinol rhwng CO₂ a thymheredd, ond mae'n cryfhau ein dealltwriaeth o gyfnodau amser penodol ac yn mireinio’r ffordd rydyn ni’n mesur cyfnodau eraill.

Mae data'r prosiect ar gael mewn cronfa ddata agored sy'n cael ei diweddaru'n rheolaidd.

Bellach, nod y consortiwm yw olrhain sut mae CO₂ a'r hinsawdd wedi esblygu dros yr aeon Ffanerosöig ar ei hyd, o 540 miliwn o flynyddoedd yn ôl hyd y presennol  , i ddeall yn well y cysylltiadau rhwng yr hinsawdd ac esblygiad bywyd ar y Ddaear.