Shifting Sands: New research by Cardiff University environmental scientists and international collaborators changes how we understand dust in Earth’s systems

Mae'r Athro Adrian Chappell yn datgelu gwybodaeth newydd am sut mae allyriadau llwch yn symud yn dymhorol yn rhyngwladol ac yn effeithio ar gydbwysedd ynni a hinsawdd byd-eang.

Mae system cydbwysedd ynni'r Ddaear yn cael ei heffeithio'n fawr gan gludiant tywod ac adleoliad llwch. Mae llwch yn cario mwynau o wahanol ffynonellau, deunydd organig, pathogenau a llygredd gydag effeithiau negyddol ar iechyd dynol ond effeithiau cadarnhaol o ran ffrwythloni rhanbarthau amaethyddol a chynhyrchiant cefnforol.

Gall sychder cynyddol oherwydd cynhesu byd-eang a llai o orchudd llystyfiant oherwydd gweithgarwch anthropogenig gyfuno i ymestyn cyfnodau o sychder a diffeithdiro a chynyddu allyriadau llwch. Mae codi ymwybyddiaeth o'r risgiau hyn sy'n gysylltiedig â'r hinsawdd yn bwysig o ystyried Diwrnod Brwydro’n erbyn Diffeithdiro a Sychder y Byd y Cenhedloedd Unedig ar 17 Mehefin.

Mae math y llwch mwynol (maint a lliw) yn wahanol ym mhob ffynhonnell-ranbarth. Fodd bynnag, tybiwyd o’r blaen fod llwch yn tarddu yn bennaf o Ogledd Affrica a'r Dwyrain Canol. Fodd bynnag, mae ein canlyniadau diweddar yn dangos bod mwy o lwch yn dod o ranbarthau eraill gan gynnwys Dwyrain Asia a Gogledd America gyda chyfraniadau mwynol gwahanol. Mae allyriadau llwch yn llawer mwy nag y tybiwyd o'r blaen yn hemisffer y de, yn bennaf o Awstralia, sy'n gyfoethog o ran haearn. Gan nad yw llwch atmosfferig yn cael ei gyfnewid rhwng hemisfferau, mae'r ffynhonnell lwch fawr hon yn dod â chyfleoedd newydd i egluro cynhyrchiant Cefnfor y De o ran dyddodiad cwarts a haearn o lwch.

Defnyddiodd yr Athro Chappell a'i dîm ddull synhwyro lloeren o bell i gadarnhau bod llwch byd-eang yn yr atmosffer ar ei fwyaf dros Ogledd Affrica a'r gwledydd cyfagos. Fodd bynnag, mae dull modelu allyriadau llwch newydd, a ddilyswyd gan ddata ffynhonnell pwynt allyriadau llwch lloeren, yn dangos bod allyriadau llwch yn dymhorol-ddominyddol mewn gwahanol rannau o'r Ddaear, gan gynnwys hemisffer y de. Mae hyn yn newid sylweddol yn ein dealltwriaeth o allyriadau llwch, gyda goblygiadau ar gyfer ei gludiant a'i ddyddodiad. Tybiwyd yn flaenorol fod hemisffer y de yn “dawel” iawn o ran cyfaint a chludiant llwch.

Mae'r gwahaniaeth yn digwydd oherwydd bod y llwch a allyrrir o ddiffeithdiroedd Gogledd Affrica a'r Dwyrain Canol yn hongian yn yr atmosffer am lawer hirach nag mewn rhanbarthau eraill. O ganlyniad, credir bod llawer llai o allyriadau llwch yn cael eu hallyrru i'r atmosffer. Mae llawer mwy o lwch yn debygol o fod yn cyrraedd Cefnfor y De ac mae llawer mwy o amrywiaeth mewn mathau o lwch mwynol yn debygol o achosi patrymau gwresogi ac oeri gwahanol iawn yn atmosffer y Ddaear (gorfodi’r atmosffer yn ymbelydrol) i’r hyn rydym yn ei ddeall ar hyn o bryd mewn rhagamcanion llwch-hinsawdd.

Mae cymdeithas yn wynebu heriau digynsail ac uniongyrchol o ganlyniad i newid hinsawdd byd-eang.  Mae newid y ffordd rydym yn rhagweld sut y bydd llwch yn gwresogi ac oeri yn yr atmosffer yn bwysig i ateb yr heriau amgylcheddol byd-eang a achosir gan newid hinsawdd a chynaliadwyedd ein hamgylchedd. O ganlyniad, mae'n hanfodol ailwerthuso ein dehongliadau o ddata a'n dealltwriaeth o systemau a bod yn agored i feddwl yn wahanol iawn i lywio ein harferion geowyddonol.

Mae mesurau i ragweld a chofnodi geohinsawdd yn gywir yn hanfodol i strategaeth gadarn, addasadwy, wedi'i gyrru gan dechnoleg ar gyfer geowyddorau’r dyfodol. Mae'r mesurau hyn yn sicrhau bod ein rhyngweithiadau â'n planed yn cynrychioli'r wybodaeth a'r ddealltwriaeth arloesol ddiweddaraf sy'n arwain at ddatblygu cynaliadwy ar gyfer ein hamgylchedd.

Prosiectau ymchwil fel y rhain yw pam mae Gwyddorau'r Ddaear a'r Amgylchedd Caerdydd yn parhau i fod yn arweinydd ym maes addysgu ac ymchwil. Mae academyddion Caerdydd, fel yr Athro Chappell, yn herio ein dealltwriaeth ac yn annog cipio data y gellir ei addasu'n gyflymach ac sy'n llywio arferion geowyddonol newidiol, gwell.

Mae Adrian Chappell yn Athro mewn Effeithiau Newid Hinsawdd ac mae'n canolbwyntio ar erydiad gwynt ac allyriadau llwch i wella cylchoedd carbon, ynni llwch a dŵr rhanbarthol a byd-eang ar gyfer allyriadau CO2 ac effaith ddynol ar y newid hinsawdd byd-eang.

Gwyliwch y fideo gwych hwn gan Guardian am fwy o wybodaeth.