Ynni cynaliadwy ar yr agenda yn Wits

Ymunodd yr Athro Graham Hutchings â chyd-wyddonwyr nodedig ar gyfer y digwyddiad yn Ne Affrica

Tri gwyddonwyr blaenllaw wedi aduno ym Mhrifysgol y Witwatersrand, Johannesburg, i drafod y rôl y gall Wits ei chwarae mewn datblygiadau ynni cynaliadwy.

Ymunodd yr Athro Graham Hutchings CBE FRS, Athro Regius Cemeg yng Nghaerdydd a'r Athro Roger Sheldon FRS â'r Athro Zeblon Vilakazi FRS, Is-Ganghellor a Phennaeth Prifysgol Wits ar gyfer y digwyddiad.

Dywedodd yr Athro Hutchings: “Mae'n bleser pur dychwelyd i Wits, sefydliad rwy'n ei weld fel fy nghartref academaidd cyntaf. Seiliwyd ein trafodaethau ar y rôl y gall Wits a De Affrica ei chwarae fel arweinwyr wrth ddefnyddio ynni cynaliadwy yn effeithiol er budd y gymdeithas gyfan.”

Mae'r Athro Hutchings yn enwog am ei waith ym maes catalysis heterogenaidd, ac arloesodd y defnydd o aur fel asiant catalytig. Gan fod catalyddion aur yn caniatáu adweithiau glanach gyda llai o sgil-gynhyrchion, mae hyn wedi galluogi diogelu'r amgylchedd yn well gan y diwydiant cemegol. Mae'r Athro Hutchings wedi derbyn nifer o anrhydeddau drwy gydol ei yrfa, gan gynnwys gwobrau am gemeg werdd a chynaliadwyedd.

Mae cyd-academydd Wits, yr Athro Sheldon FRS, yn cael ei adnabod fel sylfaenydd cemeg werdd, ar ôl datblygu mesur allweddol, a elwir yn ffactor E, ar gyfer asesu effaith amgylcheddol prosesau cemegol. Ac yntau’n Athro Emeritws Biocatalysis a Chemeg Organig ym Mhrifysgol Technoleg Delft yn yr Iseldiroedd bellach, mae ei ddiddordebau ymchwil yn cynnwys cemeg werdd, catalysis, a dal ensymau.

Dywedodd yr Athro Sheldon: “Popeth rydyn ni'n ei ddefnyddio, rydyn ni'n ei fenthyg gan genedlaethau'r dyfodol. Rhaid inni ei roi yn ôl fel yr ydym wedi'i dderbyn.

“Dylid defnyddio adnoddau naturiol ar gyfraddau nad ydynt yn disbyddu'r cyflenwad yn annerbyniol dros y tymor hir. Rydym yn defnyddio tanwydd ffosil yn llawer cyflymach na'r gyfradd y maent yn cael eu cynhyrchu ac rydym yn cynhyrchu carbon deuocsid ar gyfradd na all yr amgylchedd amsugno, ac mae hynny'n arwain at newid yn yr hinsawdd.”

Roedd yr Athro Vilakazi, ffisegydd niwclear, yn allweddol wrth sefydlu grŵp ymchwil ffiseg ynni uchel arbrofol cyntaf De Affrica a ganolbwyntiodd ar ddatblygu'r Sbardun lefel uchel ar gyfer arbrawf CERN-ALICE yn y Peiriant Gwrthdaro Hadron Mawr. Bu hefyd yn gweithredu fel gwyddonydd gwadd yn y Comisiwn Ynni Atomig ac Alternative Energy yn Saclay, Ffrainc.

Dywedodd yr Athro Vilakazi: “Roedd yn bleser cael sgwrs gyda dau fferyllydd byd-enwog.

“Mae'r gwaith y maent yn ei wneud yn ymestyn ymhell y tu hwnt i'r labordy — mae gan eu gwaith sawl defnydd ac mae'n effeithio'n gadarnhaol ar gymdeithas mewn cymaint o ffyrdd.”

Mae'r tri gwyddonydd yn Gymrodyr i’r Gymdeithas Frenhinol, academi wyddonol annibynnol, fawreddog sy'n ymroddedig i hyrwyddo rhagoriaeth mewn gwyddoniaeth er budd dynoliaeth.