Gweithiau Aneurin Bevan yn cynnig gwersi i’r byd gwleidyddol cyfoes

Mae gweithiau Aneurin Bevan wedi’u diystyru ac yr un mor berthnasol heddiw ag erioed, yn ôl academydd ym Mhrifysgol Caerdydd.

Mae Dr Nye Davies o Ganolfan Llywodraethiant Cymru wedi astudio’r erthyglau a ysgrifennwyd gan Aneurin Bevan ar gyfer cylchgrawn sosialaidd Tribune. Mae 72 o erthyglau wedi’u cynnwys mewn casgliad newydd o’r enw ‘This is my Truth:Aneurin Bevan in Tribune’, sy’n trin a thrafod amrywiaeth o bynciau ac yn gwneud sylwadau ar ddigwyddiadau gwleidyddol.

Chwaraeodd Bevan ran allweddol yn y gwaith o sefydlu’r GIG, sy’n dathlu ei ben-blwydd yn 75 oed eleni.

Dywedodd Dr Davies: “Mae Bevan yn parhau i fyw yng nghof cyfunol Prydain. Mae’r GIG yn dal i gael ei ystyried yn un o sefydliadau cenedlaethol mwyaf pwysig Prydain, ac mae cysylltiad agos rhwng ei enw ef a’r GIG.

“Mae Bevan yn cael ei ystyried yn areithiwr gwych. Er gwaethaf yr edmygedd a’r parch tuag at Bevan, mae’r effaith a gafodd wedi’i darostwng yn aml i ddyfyniad cryno neu un frawddeg sy’n gallu ffitio ar lieiniau sychu llestri neu faner Twitter. Mae’r rhai sy’n gwrthwynebu ei safbwyntiau hefyd yn dadlau drosodd, sy’n aml yn arwain at gamddefnyddio ei eiriau neu ddefnyddio ei eiriau allan o’r cyd-destun.

“Felly, mae ystyried erthyglau Bevan yn Tribune yn hanfodol er mwyn deall y manylion y tu ôl i’w wleidyddiaeth a’i syniadau.”

Ac yntau wedi’i eni yn Nhredegar ym 1897, gadawodd Bevan yr ysgol yn 13 oed. Ar ôl hynny, dechreuodd weithio dan y ddaear ar gyfer pwll glo Tŷ Trist. Hyd yn oed yn berson ifanc, roedd Bevan yn ymwneud yn helaeth â gwleidyddiaeth, a daeth yn boblogaidd iawn ymhlith undebau llafur. Cafodd ei ethol yn AS dros Lynebwy ym 1929.

Ym 1937, dechreuodd gyrfa ysgrifennu Bevan o ddifrif wrth sefydlu Tribune. Byddai’r cylchgrawn yn dod yn llais pwysig i’r chwith, o fewn y blaid a ledled Prydain fel ei gilydd. Byddai hefyd yn rhoi llais hollbwysig i Bevan, a ysgrifennodd ar ei gyfer tan iddo farw ym 1960.

Yn dilyn buddugoliaeth ysgubol Llafur yn yr etholiad ym 1945, penodwyd Bevan i rôl y Gweinidog dros Iechyd a Thai, ac aeth ymlaen i sefydlu’r GIG – yr hyn y mae’n fwyaf enwog am ei wneud heddiw.

Ychwanegodd Dr Davies: “Er mai sefydlu’r GIG yw ei waddol mwyaf, mae cymaint mwy i Bevan sy’n aml yn cael ei ddiystyru. Er bod rhai o’i weithiau dros 80 oed, mae dadleuon domestig ynghylch rôl y senedd, y berthynas rhwng cynrychiolwyr a chymdeithas, ideoleg y Blaid Lafur a rôl cyflwr yr economi yr un mor berthnasol ag erioed. Hefyd, mae llawer o’r materion rhyngwladol yr aeth Bevan i’r afael â nhw – gwleidyddiaeth grym, dadleuon ideolegol, y cynnydd mewn arfau, ac imperialaeth – yn gyffredin o hyd yn y byd heddiw.

“Mae’r casgliad hwn yn nid yn unig yn rhoi cyfle i ni ail-ymgysylltu â gweithiau Bevan a’i athroniaeth wleidyddol, ond hefyd yn ein galluogi i ail-werthuso ac, o bosibl, ddysgu gwersi gan ffigwr â mwy i’w ddweud am gymdeithas a’r byd na brawddegau cryno.”