Rhaid i uchelgeisiau 'jet sero' y DU ddatrys cwestiynau adnoddau ac ymchwil ynghylch dewisiadau amgen, yn ôl adroddiad y Gymdeithas Frenhinol

Mae gwyddonwyr wedi rhybuddio y byddai angen hanner holl dir amaethyddol y DU neu fwy na dwbl ei gyflenwad trydan adnewyddadwy i wneud digon o danwydd hedfan cynaliadwy i gyrraedd targedau'r DU ar gyfer hedfan sero net.

Mae'r tîm, dan arweiniad yr Athro Graham Hutchings o Brifysgol Caerdydd, yn honni nad oes dewis arall clir a chynaliadwy yn lle tanwydd jet sy'n gallu cefnogi hedfan ar raddfa sy'n cyfateb i ddefnydd heddiw.

Mae eu hadroddiad, a gyhoeddwyd gan y Gymdeithas Frenhinol (RS), yn archwilio'r heriau sy'n sail i danwydd hedfan cynaliadwy drwy ystyried costau, effeithiau cylch bywyd, gofynion seilwaith a chwestiynau ymchwil rhagorol ar draws pedwar math o danwydd - hydrogen gwyrdd, biodanwydd, amonia ac e-danwydd.

Mae'n amcangyfrif y byddai diwallu'r galw am awyrennau presennol yn gyfan gwbl â chnydau ynni yn gofyn am oddeutu hanner tir fferm y DU. Er y byddai cynhyrchu digon o danwydd hydrogen gwyrdd yn gofyn am 2.4 - 3.4 gwaith cynhyrchu trydan adnewyddadwy 2020 y DU.

Mae canfyddiadau'r tîm yn tanlinellu'r heriau o ddatgarboneiddio hedfan pan fydd galw byd-eang am adnoddau yn debygol o fod ar gyfer amrywiaeth o amcanion sero net.

Mae'r adroddiad hefyd yn nodi gofynion ymchwil sylweddol o ran cynyddu tanwydd sero net, o storio a thrin, i effeithiau amgylcheddol gan gynnwys CO2 ac allyriadau nad ydynt yn CO2.

Mae mynd i'r afael â'r heriau hyn yn gofyn am gydlynu byd-eang, meddai'r tîm, yn enwedig ar gyfer llywio'r cyfnod pontio rhwng awyrennau’r genhedlaeth bresennol ac awyrennau cenhedlaeth y dyfodol.

Dywedodd yr Athro Graham Hutchings FRS, Athro Regius Cemeg ym Mhrifysgol Caerdydd, a chadeirydd gweithgor yr adroddiad, “Mae ymchwil ac arloesedd yn hanfodol ar gyfer cyflawni sero net”. “Ond mae angen i ni fod yn glir iawn ynghylch y cryfderau, y cyfyngiadau a'r heriau y mae'n rhaid mynd i'r afael â nhw a'u goresgyn os ydym am ehangu'r technolegau newydd gofynnol mewn ychydig ddegawdau byr.”

“Mae'r papur briffio hwn yn tynnu'r realiti hynny at ei gilydd, er mwyn caniatáu i lunwyr polisi ddeall goblygiadau adnoddau penderfyniadau polisi ac Ymchwil a Datblygu heddiw yn y dyfodol ac i gefnogi deialog ryngwladol ar y cyfnod pontio technoleg byd-eang hwn.”

Yn rhan o gyfres yr RS o sesiynau briffio polisi, mae'r adroddiad yn galw am ymchwil pellach i ddeall effaith allyriadau nad ydynt yn CO2 o injans jet, a ffurfio olion anwedd, sydd ar hyn o bryd yn cyfrannu'n sylweddol at gynhesu byd-eang drwy hedfan.

Mae angen ymchwilio a mabwysiadu ystyriaethau ehangach, gan gynnwys datblygu fframiau aer newydd i ganiatáu storio hydrogen neu amonia, y seilwaith ail-lenwi â thanwydd, a phrotocolau storio a thanwydd diogel yn fyd-eang, yn ôl y tîm, a oedd yn cynnwys Cymrodyr RS ac arbenigwyr o'r gymuned wyddonol ehangach.

“Mae dulliau cynhyrchu tanwyddau amgen i rai ffosil yn hollbwysig, yn ogystal â sut rydym yn mesur eu cynaliadwyedd ar draws cylch cyfan eu defnydd,” meddai'r Athro Marcelle McManus, Cyfarwyddwr y Sefydliad Cynaliadwyedd, Prifysgol Caerfaddon ac aelod o'r gweithgor.

“Mae angen cysondeb arnom, ac mae angen i ni gymhwyso hyn yn fyd-eang, oherwydd bydd mabwysiadu unrhyw un o'r technolegau newydd hyn yn creu galwadau a phwysau ar gyfer tir, ynni adnewyddadwy neu gynhyrchion eraill a allai gael effaith amgylcheddol neu economaidd.”

Darllenwch yr adroddiad, Net zero aviation fuels: resource requirements and environmental impacts, ar wefan y Gymdeithas Frenhinol.