Sbotolau ar ymchwil CNGG yn Arddangosfa Ymchwil Prifysgol Caerdydd
7 Rhagfyr 2022
Cafodd ymchwilwyr o’r Ganolfan Geneteg a Genomeg Niwroseiciatrig (CNGG) sylw’n ddiweddar yn yr arddangosfa ddigidol o fri.
Gwahoddwyd Cyfarwyddwr CNGG, yr Athro James Walters, Dr Kimberley Kendall a Dr Antonio Pardiñas i rannu eu hymchwil i’r eneteg y tu ôl i gyflyrau iechyd meddwl.
Agorwyd yr arddangosfa gan Is-ganghellor Prifysgol Caerdydd Colin Riordan.
“Mae ystod eang o ffactorau amgylcheddol, ond hefyd ffactorau risg genetig, yn dylanwadu ar iechyd meddwl a lles person. Mae'r elusen 'MIND' yn amcangyfrif y bydd 1 o bob 4 o bobl yn profi rhyw fath o broblem iechyd meddwl bob blwyddyn.
“Dyna pam mae deall sut mae ein meddyliau’n gweithio a beth gallwn ni ei wneud i helpu i ddatrys y materion hyn yn faes ymchwil allweddol ym Mhrifysgol Caerdydd.”
Cyflwynodd yr Is-Ganghellor yr Athro James Walters, Cyfarwyddwr CNGG, y mae ei feysydd ymchwil allweddol yn canolbwyntio ar ddefnyddio geneteg i sicrhau dealltwriaeth o seicosis a sgitsoffrenia.
“Gall gwell dealltwriaeth o sut mae’r ymennydd yn gweithio ar lefel enetig helpu i ddarparu’r sylfaen ar gyfer rheolaeth a thriniaethau newydd ac i’r dyfodol,” dechreuodd yr Athro Walters, a chyfeiriodd at y datblygiadau cymhleth mewn geneteg foleciwlaidd a arweiniwyd gan CNGG ac yn rhyngwladol o dan arweiniad blaenorol yr Athro Syr Michael Owen o Brifysgol Caerdydd.
“Mae darganfyddiadau genomig yn rhan allweddol iawn o’r hyn rydym ni’n ei wneud yn y ganolfan”, aeth ymlaen, a rhestrodd nodau’r darganfyddiadau genynnau hyn:
- Gwella ar fathau presennol o ddiagnosis a thargedu triniaethau newydd yn well.
- Dysgu mwy am y mecanweithiau genynnau gwaelodol a'u heffaith ar weithrediad yr ymennydd.
- Dod o hyd i dargedau cyffuriau newydd a gwell.
Fel rhan o'r arddangosfa, cyflwynodd yr Athro Walters y Cymrawd Ymchwil Dr Antonio Pardiñas i drafod cyfleoedd ar gyfer integreiddio mewnwelediadau genomeg i safon gofal seiciatrig.
“Y genhadaeth dros y degawd diwethaf fu peintio’r genom dynol yn llythrennol ac amlygu’r ffracsiynau a’r rhanbarthau ohono sy’n cynnwys genynnau neu amrywiadau genetig a mwtaniadau sy’n achosi risg o ddatblygu sgitsoffrenia.”
“Y sylweddoliad mwyaf diddorol yw bod pob un ohonom [yn y byd] yn cario mwtaniadau sy’n achosi risg o ddatblygu sgitsoffrenia, gyda’r mwyafrif yn cario risg ganolraddol.”
Fodd bynnag, nododd Dr Pardinas, hyd yn oed wrth edrych ar y rhai sydd eisoes wedi cael diagnosis o sgitsoffrenia, y gallai fod mân wahaniaethau yn symptomatoleg grwpiau risg uchel ac isel.
“Mae a allwn ni ddefnyddio’r gwahaniaethau hyn mewn symptomatoleg i wneud rhywbeth yn glinigol yn gwestiwn sy’n agos iawn at ein nod craidd a’n cenhadaeth, sef gwella taith unrhyw un sy’n mynd drwy’r system gofal iechyd meddwl”.
Tynnodd Dr Pardinas sylw at ei ymchwil i ffarmacogenomeg a'r defnydd o’r cyffur gwrth-seicotig clozapine,
Cafodd Dr Pardiñas sylw ar y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl (NCMH) Darn o Mind podlediad lle bu'n trafod y maes triniaeth hwn mewn perthynas â sgitsoffrenia sy'n gwrthsefyll triniaethau (TRS), a sut y gall geneteg unigol effeithio ar sut mae'r cyffur yn cael ei fetaboleiddio.
Yn dilyn ymlaen o hyn, cyflwynodd y seiciatrydd a’r cymrawd ymchwil Dr Kimberley Kendall ei hymchwil i amrywiadau copi rhif (CNVs) mewn seiciatreg oedolion yn gyffredinol a’i drosi yn .
Amlygodd Dr Kendall ymchwil flaenorol am ganfyddiadau CNV mewn sgitsoffrenia, gan gynnwys gwaith a arloeswyd yng Nghaerdydd. Nododd ddarganfyddiad CNVs amhenodol, sy’n golygu “bydd yr un CNVs a fydd yn cynyddu eich risg o sgitsoffrenia hefyd yn cynyddu eich risg o anhwylderau niwroddatblygiadol eraill.”
Gan ddefnyddio hyn i gyflwyno ei hymchwil sy'n ymestyn y tu hwnt i'r cyfnod niwroddatblygiadol, dangosodd Dr Kendall fod unigolion sy'n cario'r CNVs hyn hefyd yn wynebu risg uwch o iselder a llai o weithrediad gwybyddol (o'i gymharu â'r rhai heb y CNV).
Trafododd Dr Kendall sut mae’r gwaith hwn yn cael ei drosi’n ymarfer clinigol drwy Wasanaeth Genomeg Seiciatrig Cymru Gyfan, sef cydweithrediad rhwng y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl (NCMH), y Ganolfan Niwroseiciatrig a Genomeg Clinigol (CNGG), a Gwasanaeth Genomeg Feddygol Cymru Gyfan.
Mae Gwasanaeth Genomeg Seiciatrig Cymru Gyfan yn cynnig cwnsela i’r rhai sydd â ffactorau risg genetig sefydledig, yn ogystal â derbyn atgyfeiriadau GIG ar gyfer y rhai a all fod â hanes teuluol o anhwylder seiciatrig neu ffactor risg genetig.
“Hyd yma, rydym wedi gweld 13 o gleifion ar draws 1-3 apwyntiad a [lle bo’n briodol] wedi cynnal profion genetig i ddatgelu CNVs penodol.
“Y peth pwysicaf rydym wedi sylwi arno yw bod cleifion yn gwerthfawrogi’r cyfle i ddeall eu stori’n well. Nid yw’r CNVs ar eu pen eu hunain yn ddigon i achosi salwch, ond maent yn rhan o’r darlun, a dyna mae pobl yn mwynhau ei archwilio ac yn elwa ohono.”
I dynnu sylw at bwysigrwydd y gwaith sy’n cael ei wneud yng Ngwasanaeth Genomeg Seiciatrig Cymru Gyfan, darparodd Dr Kendall astudiaeth achos ddienw lle darganfuwyd amrywiad gwaelodol, oedd yn esbonio rhestr o broblemau yr oedd y claf yn eu profi.