Pobl o ardaloedd mwyaf difreintiedig Lloegr ddeg gwaith yn fwy tebygol o fod mewn carchar, yn ôl dadansoddiadau

Mae astudiaeth o gyfraddau carcharu gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru Prifysgol Caerdydd yn datgelu gwahaniaethau enfawr rhwng ardaloedd mwyaf difreintiedig Lloegr o gymharu â'i hardaloedd mwyaf cefnog.

Mae’r adroddiad yn dangos bod y gyfradd carcharu, yn 2021, ar gyfer y deg awdurdod lleol mwyaf difreintiedig yn Lloegr – yn seiliedig ar ble roedd carcharorion yn byw cyn cael eu carcharu – ddeg gwaith yn uwch (307 o garcharorion fesul 100,000) na chyfradd y deg awdurdod lleol lleiaf difreintiedig yn Lloegr (30 fesul 100,000).

Mae gan y Gogledd Orllewin, at ei gilydd (170 fesul 100,000), gyfradd carcharu sy'n sylweddol uwch na chyfartaledd Cymru a Lloegr (131 fesul 100,000). Yn wir, Gogledd Orllewin Lloegr sydd â’r gyfradd carcharu uchaf fesul 100,000 o bobl o unrhyw ranbarth yng Nghymru a Lloegr.

Mae dadansoddiad o ddata sydd ar gael yn gyhoeddus yn ogystal â gwybodaeth a gafwyd drwy geisiadau Rhyddid Gwybodaeth yn rhan o adroddiad sy’n ymateb i achos y Weinyddiaeth Gyfiawnder dros gael ‘Archgarchar’ newydd yn Chorley. Mae'r Weinyddiaeth wedi apelio yn erbyn penderfyniad Cyngor Chorley i wrthod cais cynllunio am drydydd carchar yn yr ardal.

Bydd penderfyniad ynghylch a fydd y carchar yn cael caniatâd cynllunio nawr yn cael ei wneud gan Ysgrifennydd Gwladol y DU ar gyfer Y Cynllun Codi’r Gwastad, a bydd penderfyniad yn cael ei gyhoeddi ar neu cyn 19 Ionawr yn ôl pob tebyg.

Dywedodd Dr Robert Jones, sy’n rhan o’r prosiect Cyfiawnder ac Awdurdodaeth yng Nghanolfan Llywodraethiant Cymru: “Mae archgarchar newydd yn cael ei gynnig sy’n mynd i gostio’n ddrud er bod diffyg tystiolaeth o lwyddiant neu fanteision carchardai 'modern'. Yn y cyfamser, mae ein dadansoddiad yn dangos cysylltiad clir rhwng carcharu a thlodi. Heb os, bydd penderfyniad y Weinyddiaeth Gyfiawnder i fod yn barod i dderbyn cynnydd yn niferoedd y carcharorion yn hytrach na chymryd camau i ostwng y niferoedd hyn, yn arwain at oblygiadau economaidd o bwys, yn ogystal â rhai dynol, i ranbarth gogledd-orllewin Lloegr.

“Rydym ni’n dadlau y bydd rhagor o leoedd mewn carchardai yn 'gostwng y gwastad' yn hytrach na 'chodi’r gwastad'. Yn hytrach na gwario rhagor o arian prin ar ddilyn yr un hen drefn i geisio datrys y broblem, dylai unrhyw lywodraeth dros y DU sydd â diddordeb mewn ‘codi’r gwastad’ geisio cyfeirio adnoddau i fynd i’r afael â’r anghydraddoldebau cronig sy’n deillio o amddifadedd a thlodi mewn cymunedau ar draws gogledd-orllewin Lloegr.”

Mae'r adroddiad yn ychwanegu bod 15 y cant o'r carcharorion (1,195) oedd yn cael eu cadw yng ngharchardai ailsefydlu dynodedig gogledd-orllewin Lloegr ar gyfer dynion ym mis Rhagfyr 2021, yn dod o'r tu allan i'r rhanbarth. Mae ymchwilwyr yn dweud y gellir gwneud rhagor drwy ddefnyddio ystâd presennol y carchardai i sicrhau bod lleoedd mewn carchardai ailsefydlu yn ngogledd-orllewin Lloegr yn cael eu defnyddio i gartrefu carcharorion yn y rhanbarth sy’n gartref iddynt.

Ysgrifennodd prif awdur yr adroddiad at y Weinyddiaeth ym mis Gorffennaf 2022 i ofyn iddi gyhoeddi ‘canlyniadau unrhyw ymchwil neu ddadansoddiad y mae’r Weinyddiaeth Gyfiawnder neu Wasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Fawrhydi wedi’i wneud i gymharu perfformiad carchardai hŷn â charchardai mwy newydd a mwy modern’. Mewn ymateb, cadarnhaodd y Weinyddiaeth Gyfiawnder 'nad oes ymchwil na dadansoddiad o'r fath wedi’i gynnal i fetrigau perfformiad sefydliadau carchardai, sy’n dwyn oedran y sefydliadau hynny i ystyriaeth'.

Ychwanegodd Dr Jones: “Mae achos y Weinyddiaeth Gyfiawnder dros gael carchar newydd yn seiliedig ar honiadau di-sail ynghylch manteision carchardai ‘modern’, rhagdybiaethau bod ‘galw’ am leoedd mewn carchardai – rhagdybiaethau sy’n seiliedig ar fesurau rhagamcanu sy’n ymateb i anghywirdeb ac ansicrwydd ‘mawr’, ac angen 'rhanbarthol' am leoedd mewn carchardai sy'n codi mwy o gwestiynau ynghylch stiwardiaeth y Weinyddiaeth Gyfiawnder dros y system garchardai nag y mae’n cynnig atebion.

“Mae ein hadroddiad yn pwysleisio’r angen i swyddogion y llywodraeth, llunwyr polisïau ac ymarferwyr feddwl yn fwy difrifol am y berthynas rhwng carcharu ac amddifadedd. Yn erbyn cefndir o argyfwng costau byw cynyddol, lefelau tlodi sy’n codi, a’r toriadau sydd ar y gorwel o ran gwasanaethau cyhoeddus hanfodol, gellir dadlau na fu erioed angen mwy brys na dybryd am y drafodaeth hon.”

Mae adroddiad llawn, Chorley 'Super Prison': The Case Against, ar gael yma.