Gweminar: O'r mislif i'r menopos – taith iechyd meddwl atgenhedlu

Mae'r effaith ar iechyd meddwl i fenywod wrth iddynt deithio trwy eu cylch atgenhedlu yn faes ymchwil nad oes ganddo ddigon o adnoddau. Mae gwaith ymchwil yr Athro Ian Jones a Dr Arianna Di Florio wedi ceisio mynd i'r afael â hyn.

Gwahoddwyd yr Athro Jones, cyfarwyddwr y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl (NCMH), a Dr Di Florio, o'r Is-adran Meddygaeth Seicolegol a Niwrowyddorau Clinigol, i siarad yn rhan o Arddangosfa Ymchwil Prifysgol Caerdydd.

Cynhaliwyd y gweminar fel un cyhoeddus, trafodwyd sut mae eu gwaith yn gobeithio gwella'r dull presennol o roi diagnosis, atal a thrin ar gyfer yr heriau iechyd meddwl y mae menywod yn eu hwynebu mewn cyfnodau bywyd allweddol.

Agorwyd y gweminar gan Colin Riordan, Llywydd ac Is-Ganghellor Prifysgol Caerdydd, "Rydyn ni i gyd yn ymwybodol o'r baich y mae problemau iechyd meddwl yn ei roi ar bobl, gyda materion fel hyn yn effeithio ar un o bob pedwar o bobl."

Roedd yr ymchwil yn ffrwyth cydweithredu rhwng NCMH, Prifysgol Caerwrangon, Bipolar UK, Action on Postpartum Psychosis (APP), gwasanaethau clinigol a'r menywod a gymerodd ran.

Ar ôl recriwtio dros 7,000 o unigolion ag anhwylder deubegynol ledled y DU, dyma'r astudiaeth fwyaf o anhwylder deubegynol yn y byd.

Agorodd yr Athro Jones drwy esbonio sut dylanwadodd astudiaeth anhwylder deubegynol ar ymchwil i'r cylchred atgenhedlu.

"Pan ymunais â Phrifysgol Caerdydd a gwneud fy swydd ymchwil gyntaf, y peth trawiadol mewn cyfweliadau oedd y menywod yr oeddwn yn siarad â nhw," meddai. "Bydden nhw’n aml iawn yn dweud bod eu cyfnod cyntaf o anhwylder yn ddifrifol ac mai rhoi genedigaeth oedd wedi’i sbarduno."

Mae'r cyfnod hwn yn aml yn cael ei adnabod fel seicosis ôl-enedigol.

Aeth yr Athro Jones rhagddo:

Nododd yr Athro Jones y gall y symptomau gynnwys seicosis teimladol difrifol, neu ddatgysylltiad emosiynol realiti difrifol.

Mae’r symptomau o ran hwyl yn debygol o fod fel rhai mania, ond gallant fod yn gymysg â chyfnodau o iselder, fel lluniau sy’n datblygu neu’n newid yn gyflym, neu gyfnodau "caleidosgopig".

Menyw feichiog gyda dyn a chath yn edrych ar sgrin gliniadur

Soniodd yr Athro Jones am bwysigrwydd ymyrraeth gynnar, "Mae seicosis ôl-enedigol yn argyfwng seiciatrig ac mae angen meddyginiaeth yng nghyfnodau cynnar y driniaeth a derbyn y claf i'r ysbyty.

"Ond mae triniaeth seicolegol, helpu menywod i ddod i delerau â'r hyn sydd wedi digwydd iddyn nhw, yn bwysig iawn yn y tymor hirach."

Yna nododd pa mor bwysig yw ymchwil mewn seicosis ôl-enedigol drwy helpu menywod i wneud penderfyniadau anodd ynghylch cymryd meddyginiaeth.

Nodwyd cyfle i atal ac i ddeall y pathoffisioleg, a fydd nid yn unig yn helpu i ddeall seicosis ôl-enedigol ymhellach, ond hefyd am achosion anhwylderau newydd a salwch seicotig yn fwy cyffredinol.

Soniodd yr Athro Jones hefyd am yr effaith ehangach y mae ei waith wedi'i chael:

"I wneud hynny, aeth cydweithwyr a minnau i gynnig i gynhyrchwyr EastEnders y dylen nhw ymdrin â'r stori hon. Gwnaethon nhw hynny'n eithriadol o dda a chyrraedd dros 12 miliwn o bobl gyda'u stori Nadolig lle datblygodd Stacey Slater seicosis ôl-enedigol.”

Ymhelaethodd Dr Di Florio y drafodaeth am yr angen am gynrychiolaeth well mewn ymchwil bywyd atgenhedlol, yn ogystal ag mewn amrywiaeth hiliol a diwylliannol.

Meddai:

"Mae'r materion hyn wedi'u llunio [mewn diwylliant poblogaidd] fel anghenion meddygol sydd i’w datrys drwy brynu tabledi neu lawdriniaeth.

"Ychydig o le sy'n cael ei roi i agweddau eraill ar eu bywydau biolegol a seicolegol."

Nododd Dr Di Florio fod tuedd mewn ymchwil tuag at faterion sy'n effeithio ar ddynion, dros faterion sy'n effeithio ar fenywod:

Mae'r gwahaniaeth yn ofnadwy. Mae dros gan gwaith yn fwy o gyhoeddiadau ar anhawster codiad nag sydd ar iselder perimenopos.

Tynnodd hi sylw at y ffordd yr oedd yr NCMH a Chanolfan y Cyngor Ymchwil Feddygol ar gyfer Genomeg a Geneteg Niwroseiciatrig yng Nghaerdydd yn ymdrin â hyn drwy gynnal yr astudiaeth fwyaf erioed mewn seiciatreg atgenhedlol.

Trafododd Dr Di Florio hefyd sut nad yw pob menyw ag anhwylder deubegynol yr un fath yn y cylch atgenhedlu.

Byddai rhai menywod yn cael eu heffeithio cyn rhoi genedigaeth, rhai ar ôl hynny, a rhai drwy gydol y daith geni plant i gyd.

Yn olaf, soniodd am y nod o ddatblygu dulliau ymchwil sy'n sensitif yn ddiwylliannol, gan ddarparu gofal priodol i bob menyw sydd ei angen, gobeithio.

Mae dros gant o bapurau wedi'u cyhoeddi yn ystod cyfnod ymchwil yr Athro Jones a Dr Di Florio. Maen nhw wedi canfod bod menywod ag anhwylder deubegynol mewn perygl uchel iawn o gael cyfnod o anhwylder yn ystod beichiogrwydd neu'r cyfnod ôl-enedigol.

Mae'r astudiaeth wedi helpu i unigoli'r risg hyd yn oed ymhellach drwy nodi grwpiau risg uchel.

Roedd menywod a oedd yn tueddu i beidio â chysgu’n dda ddwywaith yn fwy tebygol o brofi cyfnod o seicosis ôl-enedigol.

Bydd gwaith yn y dyfodol yn canolbwyntio ar ddeall y cyflwr yn well gydag ymgyrch recriwtio ar-lein genedlaethol a gaiff ei lansio'n fuan.

I gloi, meddai’r Athro Jones:

Yn y pen draw, bydd ein hymchwil yn cael ei farnu yn ôl sut mae’n cael effaith ac yn gwneud gwahaniaeth i deuluoedd.

Hoffai'r Athro Jones a Dr Di Florio ddiolch i bawb a fu'n rhan o'r ymchwil.

Gwylio’r gweminar.