Gwyddonwyr yn datblygu un prawf gwaed i fesur ymateb celloedd-T a gwrthgyrff i SARS-CoV-2

Mae prawf i fesur yr ymateb celloedd-T a gwrthgyrff i SARS-CoV-2 mewn un sampl gwaed wedi'i ddatblygu gan wyddonwyr ym Mhrifysgol Caerdydd.

Gellir defnyddio'r dull unigryw hefyd i fesur yr ymateb imiwnedd a achoswyd gan frechiad a haint blaenorol.

Fe'i datblygwyd ar y cyd â chwmni biotechnoleg o Gymru, ImmunoServ Ltd, ac fe'i hamlinellir mewn astudiaeth a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn Immunology.

Dywedodd Dr Martin Scurr, cydymaith ymchwil yn Ysgol Meddygaeth Prifysgol Caerdydd, ac awdur arweiniol yr astudiaeth: "Mae cyfraddau haint COVID-19 yn parhau i fod yn ofnadwy o uchel - ac mae'n amlwg bod yr haint yn broblem hyd yn oed ar ôl brechu. Er mwyn helpu i reoli achosion yn y dyfodol a nodi unigolion sydd mewn perygl, mae'n bwysig deall union gyfansoddiad yr ymateb imiwnedd i COVID.

"Mae ein prawf yn canfod yn gywir yr ymateb celloedd-T a gwrthgyrff i'r feirws mewn un sampl gwaed. Gyda'i gilydd, mae'r dangosyddion hyn yn fesur pwerus o imiwnedd rhag COVID-19.

"Gall y prawf fod ar gael yn eang, mae'n hawdd ei ddefnyddio ac yn gost-effeithiol, a dylai chwarae rhan ddefnyddiol iawn wrth fonitro'r pandemig hwn, er enghraifft drwy nodi unigolion sydd angen mwy o bwysau ar y pigiadau atgyfnerthu."

Ystyriwyd bod profion gwrthgyrff yn hanfodol i lacio'r cyfnod clo yn ystod y pandemig – ond dim ond un elfen ar ymateb imiwnedd y corff yw gwrthgyrff ac mewn rhai unigolion mae'r ymateb hwn yn wan ac yn fyrhoedlog. Mae gwyddonwyr o'r farn fod imiwnedd celloedd-T yn chwarae rhan llawer mwy o ran amddiffyn pobl rhag haint yn y dyfodol, ond mae profion ar raddfa fawr wedi profi'n fwy heriol.

Yn yr astudiaeth hon, cymerodd yr ymchwilwyr sampl fach o waed gan unigolion o bob oed, 68 gyda chanser gwaelodol a 231 o roddwyr iach. Roeddent yn ysgogi celloedd-T gyda darnau bach o'r feirws o'r enw peptidau; mae'r celloedd-T yn cydnabod y peptidau hyn os yw'r unigolyn wedi'i heintio (neu ei frechu) yn flaenorol ac yn cynhyrchu cemegion o'r enw sytocinau y gellir eu mesur yn hawdd.

Roedd yr astudiaeth hefyd yn monitro maint yr ymatebion celloedd-T a gwrthgyrff mewn grŵp o unigolion a brofwyd cyn, yn ystod ac ar ôl ymgyrch frechu COVID-19 y DU. Er bod angen y ddau ddos o frechlyn i wneud y mwyaf o'r ymateb celloedd-T yn erbyn y feirws, canfu'r astudiaeth mai dim ond un dos oedd ei angen ar unigolion a heintiwyd yn flaenorol i sicrhau ymatebion imiwnedd tebyg.

Profodd y prawf yn fwyaf defnyddiol wrth fonitro ymatebion imiwnedd cleifion a ystyriwyd yn fwy mewn perygl o COVID-19, hyd yn oed ar ôl eu brechu. Canfu'r astudiaeth fod yr ail ddos o frechlynnau yn hanfodol i gleifion canser. Ymhlith cleifion canser a recriwtiwyd o Ganolfan Ganser Felindre yng Nghaerdydd, ysgogodd dau ddos ymatebion celloedd-T a gwrthgyrff i lefelau cyfatebol fel rhoddwyr iach.

Fodd bynnag, mae'n amlwg, mewn rhai cleifion canser, fod gostyngiad dramatig mewn ymatebion imiwnedd ar ôl tri mis, nad yw'n cael ei weld mewn rheolaethau iach, ac yn tynnu sylw at bwysigrwydd monitro'r ymatebion hyn.

Meddai'r Athro Andrew Godkin, cyd-uwch awdur o Brifysgol Caerdydd ac Ysbyty Athrofaol Cymru: "Heb y math hwn o wybodaeth mae ansicrwydd ynghylch a fydd angen brechiadau atgyfnerthu dro ar ôl tro yn y dyfodol, ac a fydd eu hangen arnynt yn benodol. Mae'r data hwn yn hanfodol er mwyn deall sut a phryd i gynnig ail-frechiadau i wahanol grwpiau."

Bydd y tîm ymchwil hefyd yn monitro a all ymatebion celloedd-T a gwrthgyrff a ysgogir gan frechiad ddiogelu rhag amrywiolion mwtant SARS-CoV-2, gan gynnwys amrywiolyn Delta sydd fwyaf cyffredin yn y DU ar hyn o bryd.

Dywedodd Danny Altmann, Athro Imiwnoleg ym Mhrifysgol Imperial: "Mae'r astudiaeth hon yn bwysig o ran dangos pa mor hawdd yw mesur ymatebion imiwnedd gan ddefnyddio dull gwaed cyfan, ond hefyd pwysigrwydd monitro unigolion sy'n dueddol o ddioddef a rheolaethau iach ar gyfer gwahaniaethau mewn ymateb i frechlynnau a'r posibilrwydd o golli amddiffyniad yn y dyfodol. Bydd monitro hirdymor yn hanfodol er mwyn deall a mesur y broblem hon."

Ariannwyd yr ymchwil gan Ymchwil ac Arloesedd y DU fel rhan o'i ymateb i'r pandemig, ynghyd â'r Cyngor Ymchwil Feddygol ac Ymchwil Canser Cymru.