Rhagolygon anodd i gyllideb Cymru yn agoriad llygad i bleidiau Cymru

Mae pwysau ôl-bandemig a chynlluniau gwariant cyfredol llywodraeth y DU yn awgrymu bydd dewisiadau anodd a chyfaddawdau ar gyfer Llywodraeth nesaf Cymru, yn ôl adroddiad gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru Prifysgol Caerdydd.

Bydd senario gwariant “cymharol lym” ar gyfer Llywodraeth nesaf Cymru, a bydd yr adroddiad yn cynnwys ffeithiau difrifol i’r pleidiau gwleidyddol cyn etholiad Mai 6.

Mae'r adroddiad yn canfod y bydd gwariant heb gynnwys costau COVID yn gwella i lefelau cyn y llymder yn 2021-22, ond ar sail mesur unigol bydd yn dal i fod 4% yn is nag yn 2010-11. Disgwylir y bydd gwariant y tu allan i'r GIG 12% yn is na'r lefelau cyn y llymder eleni.

Mae'r adroddiad hefyd yn manylu ar sut roedd ymateb cyllidol Llywodraeth Cymru i COVID-19 y llynedd yn wahanol iawn i ymateb llywodraeth y DU yn Lloegr. Roedd costau is ar gyfer PPE a'r system profi ac olrhain yng Nghymru yn caniatáu mwy o gefnogaeth i fusnesau a chyllidebau llywodraeth leol yng Nghymru, yn ogystal â chyllid yn cael ei gario ymlaen i 2021-22.

Er gwaethaf hyn, mae academyddion yn dod i'r casgliad bod heriau enfawr yn wynebu Llywodraeth nesaf Cymru wrth i gyllid COVID-19 ddod i ben. Maen nhw'n dweud nad yw cynlluniau gwariant cyfredol Llywodraeth y DU, y prif ffactor wrth bennu maint cyllideb Cymru, yn ymddangos yn ddigonol i ddiwallu'r anghenion a ragwelir yn y GIG a llywodraeth leol erbyn 2022-23.

Dywedodd Guto Ifan: “Mae ein dadansoddiad yn datgelu rhagolwg heriol i’r blaid neu’r pleidiau a fydd yn ffurfio Llywodraeth nesaf Cymru ac a ddylai fod yn rhybudd ar gyfer yr her o ddiwallu anghenion gwasanaethau cyhoeddus Cymru dros dymor nesaf y Senedd.

“Tra bod tri Changhellor y DU yn olynol wedi cyhoeddi diwedd ar lymder, fe allai’r ychydig flynyddoedd nesaf deimlo’n debyg iawn i lymder i lawer o wasanaethau cyhoeddus Cymru yn seiliedig ar gynlluniau cyfredol llywodraeth y DU.

“Bydd gan Lywodraeth nesaf Cymru oddeutu £1 biliwn o gyllid i’w ddyrannu i’w hymateb i COVID-19 yn 2021-22, o ganlyniad i gyllid ychwanegol COVID-19 a chyllid a gariwyd ymlaen o’r llynedd. Ond ar hyn o bryd nid oes unrhyw gyllid COVID-19 arfaethedig ar ôl eleni.

“Wrth i ni wynebu rhagolwg cymharol lym ar gyfer y Senedd nesaf, mae angen i ni gael trafodaeth ddifrifol am drethi datganoledig Cymru. Gallai cyfraddau treth incwm Cymru chwarae rhan bwysig wrth wynebu pwysau gwariant, ariannu gwasanaethau cyhoeddus gwell a lleddfu’r angen am godiadau atchwel (regressive) pellach yn lefelau Treth y Cyngor dros y blynyddoedd i ddod."

Mae tîm Dadansoddi Cyllid Cymru’r Ganolfan wedi ceisio rhoi gwybod i etholiad y Senedd sydd ar y gweill trwy gynhyrchu cyfres o bapurau hysbysu yn amlinellu'r her ariannol sy'n wynebu Llywodraeth Cymru bydd yn cael ei hethol ar Mai 6.

Bydd goblygiadau ymrwymiadau maniffesto’r blaid yn cael eu hystyried gan y tîm mewn gweminar cyhoeddus rhad ac am ddim ddydd Mawrth 27 Ebrill, rhagor o wybodaeth a cadw lle.