Pengryniad a Chafalîr

Mae llyfr newydd yn rhoi wyneb dynol i'r 17 ^eg ganrif gythryblus i ddatgelu gwleidyddiaeth bersonol chwaraewr o Gymru yn y Rhyfeloedd Cartref

Mae’n cael ei gydnabod fel pengrynwr a chafalîr, ond gwneuthurwr menig di-nod o Sir Benfro oedd John Poyer i ddechrau ond chwaraeodd ran yng ngwleidyddiaeth ranedig, waedlyd y Rhyfeloedd Cartref. Nawr mae llyfr diddorol newydd am y ffigwr amlwg hwn o Sir Benfro sydd wedi cael ei gamddeall yn y gorffennol, yn newid canfyddiadau o gyfnod cymhleth yn hanes Prydain.

Yn ei lyfr diweddaraf, mae’r hanesydd Dr Lloyd Bowen yn olrhain cynnydd Poyer i ddod yn gefnogwr mwyaf arwyddocaol y senedd yn Ne Cymru yn ystod y Rhyfel Cartref Cyntaf (1642–6). Mae’n dadlau ei fod yn unigolyn mwy cymhleth ac arwyddocaol nag y mae’r rhan fwyaf o sylwebyddion wedi’i sylweddoli.

Mae'n archwilio cyfranogiad Poyer yng ngwleidyddiaeth ranedig, wenwynig y cyfnod ar ôl y rhyfel (1646–8). Mae'n defnyddio deunydd sydd newydd ei ddarganfod i ddatgelu sut mae ei yrfa yn cynnig cipolwg newydd i'r berthynas rhwng gwleidyddiaeth genedlaethol a lleol, y defnydd o brint a chyhoeddusrwydd gan grwpiau a diddordeb taleithiol, a phwysigrwydd brwydrau pŵer lleol wrth ddeall y rhyfel cartref yn ne Cymru. Mae'r gyfrol hefyd yn cynnig dadansoddiad sylweddol am enw da ar ôl marwolaeth Poyer ar ôl iddo gael ei ddienyddio gan uned saethu ym mis Ebrill 1649.

Mae Dr Lloyd Bowen sy’n ddarllenydd mewn Hanes Modern Cynnar a Hanes Cymru, yn Gyd-ymchwilydd ar y prosiect Lles, Gwrthdaro a Chof 1642 - 1710, a ariennir gan Gyngor Ymchwil y Celfyddydau a'r Dyniaethau. Mae'n egluro beth a'i ddenodd at y pwnc hwn:

“Mae John Poyer yn cynnig llwybr hynod ddiddorol i ddeall yn well sut roedd trychineb y rhyfel cartref yn amgáu cymunedau ledled Cymru a Lloegr. Roedd bywyd Poyer yn llawn drama a digwyddiadau ond hefyd yn un o frwydr wleidyddol ac aberth personol; mae'r astudiaeth hon yn helpu i roi wyneb dynol iawn i'r grymoedd newid ehangach a gynddeiriogodd trwy Brydain ganol yr ail ganrif ar bymtheg ”.

Mae’n cael ei ddisgrifio fel 'darlleniad gwefreiddiol yn cynnig cipolwg ar y dyn ar ei delerau ei hun' (Yr Athro Hopper, Caerlŷr). Mae'r llyfr wedi derbyn adolygiadau disglair fel 'un o'r cyfrifon mwyaf eglur, hyddysg a soffistigedig a ysgrifennwyd erioed o ryfeloedd sifil yr ail ganrif ar bymtheg' (Yr Athro Stoyle, Southampton).

Cyhoeddir John Poyer, the Civil Wars in Pembrokeshire and the British Revolutions gan Wasg Prifysgol Cymru.