Bydd ymchwil ledled y DU yn edrych ar effaith Covid-19 ar ddiagnosis cynnar o ganser

Mae ymchwilwyr ym Mhrifysgol Caerdydd wedi lansio prosiect ledled y DU i ymchwilio i effaith pandemig Covid-19 ar ddiagnosis canser.

Fe wnaeth y neges gychwynnol i “Aros gartref. Diogelu’r GIG. Achub bywydau” ac atal rhaglenni sgrinio canser anfon neges gref y gall “canser aros”, meddai’r ymchwilwyr.

Bydd y prosiect ymchwil 18 mis yn edrych ar sut mae'r negeseuon hyn wedi effeithio ar bobl sy'n ceisio cymorth meddygol ar gyfer arwyddion cynnar o ganser neu ar gyfer sgrinio.

Gan weithio'n agos gydag ymchwilwyr yn Ymchwil Canser y DU, bydd yr astudiaeth yn edrych ar agweddau ac ymddygiadau cyhoeddus, gan edrych ar faterion allweddol a allai arwain at fwy o ganserau'n ymddangos neu'n cael diagnosis hwyr.

Gall y rhain gynnwys pobl sy'n diystyru unrhyw symptomau fel rhai dibwys, yn amharod i ymgynghori â'u meddyg teulu oherwydd ofn dal coronafeirws a pheidio ag ymddwyn yn iach i leihau’r siawns o ddatblygu’r clefyd.

Bydd y prosiect yn rhannu canlyniadau cyflym gyda'r GIG, asiantaethau iechyd cyhoeddus a sefydliadau'r trydydd sector i helpu i greu negeseuon iechyd cyhoeddus newydd a pherthnasol i fynd i’r afael â’r broblem.

Dywedodd y prif ymchwilydd yr Athro Kate Brain, seicolegydd iechyd o Ysgol Meddygaeth Prifysgol Caerdydd: “Mae effaith Covid-19 ar agweddau cyhoeddus y DU tuag at ganser - sy’n troi hyn yn atgyfeiriadau gohiriedig, colli sgrinio a diagnosis canser cyfnod hwyr - yn debygol o fod yn sylweddol.

“O ddechrau’r pandemig anfonodd y neges‘ Aros gartref. Diogelu’r GIG. Achub bywydau’, ynghyd ag atal rhaglenni sgrinio canser cenedlaethol, neges gref i’r cyhoedd y ’gall canser aros’.

“Mae'n bwysig ein bod nawr yn edrych ar sut mae hyn wedi effeithio ar agweddau ac ymddygiadau pobl ynghylch pob agwedd ar ganser - o ohirio ymweld â'u meddyg teulu gyda symptomau pryderus i golli sgrinio.

“Gobeithiwn y bydd ein hymchwil yn helpu i liniaru unrhyw rai o effeithiau negyddol y pandemig ar agweddau ac ymddygiad ynghylch canser.

Mae'r ymchwilwyr yn cynnal arolwg ar-lein sy’n cynnwys o leiaf 3,500 o bobl yn ystod y ddeufis nesaf, ac eto ymhen tua chwe mis, i ofyn am symptomau diweddar, sgrinio canser ac ymddygiadau iechyd yn ystod cyfnod clo’r DU.

Bydd yr arolwg yn cynnwys cwestiynau ynghylch:

• Yr amser a gymerodd i ymweld â'r meddyg teulu gydag ystod o symptomau canser posibl
• Agweddau at sgrinio canser
• Pryder ynghylch ceisio cymorth yn y sefyllfa bresennol a rhwystrau eraill rhag ceisio cymorth
• Ymddygiadau iechyd gan gynnwys ysmygu, alcohol, diet a gweithgaredd corfforol
• Y ffyrdd dewisol o gael gwybodaeth am iechyd cyhoeddus

Byddant hefyd yn cyfweld â thua 30 o bobl a gymerodd ran i ddeall eu hagweddau a'u hymddygiadau yn fwy manwl. Bydd yr arolwg a'r cyfweliadau yn cael eu hailadrodd gyda'r un bobl chwe mis yn ddiweddarach i asesu unrhyw newidiadau yn eu barn a'u dewisiadau o gael gwybodaeth.

Yn olaf, byddant yn cysylltu data'r arolwg â chofnodion meddygol sydd ar gael yng Nghymru i asesu nifer atgyfeiriadau a phrofion meddygon teulu ar gyfer symptomau canser a amheuir, p'un a yw pobl wedi cymryd rhan mewn sgrinio canser, a yw pobl sy'n ysmygu wedi rhoi'r gorau iddi, a nifer a cham y canserau newydd sydd wedi'u canfod.

“Bydd canfyddiadau ein hastudiaeth yn cael eu defnyddio i ddatblygu negeseuon iechyd cyhoeddus clir yn gyflym gan annog pobl i weithredu ar arwyddion cynnar canser, dechrau sgrinio am ganser pan fydd modd, ac ymddwyn yn iach,” meddai'r Athro Brain.

“Credwn y bydd hyn yn helpu i leihau effaith negyddol Covid-19 ar ddeilliannau canser yn y tymor hwy.”

Dywedodd Andy Glyde, rheolwr materion cyhoeddus ar gyfer Cancer Research UK yng Nghymru: “Mae ffigurau swyddogol wedi dangos bod nifer yr atgyfeiriadau brys ar gyfer profion canser ym mis Ebrill wedi gostwng yng Nghymru i tua thrydydd o'r lefelau arferol.

"Rydym yn bryderus iawn am hyn, gan fod diagnosis cynnar gyda mynediad cyflym i ddilyn at y driniaeth fwyaf effeithiol yr un mor bwysig nawr ag erioed o'r blaen o ran goroesi canser. Rydym yn gwybod bod pobl wedi bod yn amharod i gysylltu â'u meddyg teulu yn ystod y cyfnod clo.

“Bydd y gwaith ymchwil hwn yn amhrisiadwy o ran ein dealltwriaeth o sut i roi'r hyder i bobl geisio help ar gyfer symptomau pryderus, fel y gallwn gael y diagnosis a'r driniaeth o ganser yn ôl ar y trywydd cywir."

Bydd yr astudiaeth, a ddechreuodd yr wythnos hon, mewn oedolion o bob cefndir gwahanol ac yn 18+ oed ledled y DU. Ymchwil ac Arloesedd y DU sy’n ei ariannu.