Gallai prosiect peilot gynnig system rybuddio cynnar ar gyfer achosion newydd o Covid-19

Gallai prosiect peilot i fonitro lefelau Covid-19 mewn carthffosiaeth helpu i dynnu sylw at arwyddion cynnar o achosion o coronafeirws ffres yng nghymunedau Cymru.

Bydd y consortiwm, gan gynnwys prifysgolion Caerdydd a Bangor, Dŵr Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, yn edrych ar samplau o weithfeydd trin dŵr gwastraff ledled Cymru i helpu i fonitro lledaeniad.

Gellir defnyddio'r wybodaeth a gesglir i fonitro cyfradd heintio'r firws yn y gymuned - a gallai hyd yn oed helpu gwyddonwyr i ragweld achosion newydd pan mae heintiadau ar eu hanterth.

Dyfarnwyd bron i hanner miliwn o bunnoedd i’r rhaglen beilot, cadarnhaodd y Gweinidog Iechyd, Vaughan Gething heddiw.

Dywedodd yr Athro Andrew Weightman, Pennaeth yr Is-adran Organebau a’r Amgylchedd yn Ysgol y Biowyddorau, Prifysgol Caerdydd: “Mae gwybodaeth am sut mae’r firws hwn yn ymledu yn y gymuned yn rhan hanfodol o reoli Covid-19, yn enwedig wrth iddynt ddechrau llacio’r cyfyngiadau symud.

“Mae monitro dŵr gwastraff o Sars-CoV-2 yn cynnig dull arall. Mae'n ffordd syml i ni bennu lefel yr haint mewn cymuned fawr.

“Mae ymchwil yn awgrymu bod pobl yn dechrau cael gwared o’r firws mewn ysgarthion hyd at oddeutu pythefnos cyn iddynt gael symptomau felly gellir defnyddio’r dull hwn hefyd fel system rhybuddio cynnar i nodi pan fydd lefelau’r firws yn codi yn y gymuned.

Bydd y prosiect yn canolbwyntio ar ganolfannau trefol lle mae'r risg o drosglwyddo ar ei fwyaf a bydd hefyd yn monitro lefelau firysau a phathogenau eraill sy'n cylchredeg yng Nghymru.
Bydd y rhaglen beilot yn cael ei hariannu am chwe mis i ddechrau. Byddant yn dechrau cymryd samplau bron yn syth mewn nifer fach o weithfeydd trin dŵr, gan ehangu'n gyflym i hyd at 20 o weithfeydd trin dŵr a fydd yn cynnwys tua 75% o boblogaeth Cymru.
Ychwanegodd yr Athro Weightman, sydd hefyd yn gweithio gyda Sefydliad Ymchwil Dŵr y Brifysgol: “Ni allaf gofio teimlo mor angerddol am brosiect ymchwil, a gwn fod fy nghydweithwyr yn teimlo’r un fath.

“Mae'r gynghrair rydyn ni'n ei chreu rhwng Caerdydd a Bangor, gyda chydweithrediad agos Iechyd Cyhoeddus Cymru a Dŵr Cymru, yn rhywbeth anghyffredin a chyffrous iawn - cyfuniad o arbenigedd ar yr un donfedd.

“Ein gweledigaeth yw y bydd y prosiect hwn yn helpu i sefydlu canolfan ragoriaeth ledled Cymru ar gyfer ymchwil ac arloesedd o safon fyd-eang i frwydro yn erbyn afiechydon sy'n dod i'r amlwg, epidemig a phandemig trwy fonitro dŵr gwastraff o firysau pathogenig a bacteria eraill.”

Dywedodd Mr Gething, Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: “Er mwyn atal lledaeniad y coronafeirws mae angen i ni ei fesur o fewn ein cymunedau a monitro newidiadau. Bydd y rhaglen beilot hon yn caniatáu i ni ddatblygu system rhybuddio cynnar i gynnig signalau ar lefelau heintiau coronafeirws yn y gymuned. Bydd hyn yn ategu ein rhaglenni iechyd cyhoeddus ehangach, gan gynnwys profi.

“Mae'r cyllid yn rhoi cyfle i adeiladu ar y cryfderau a'r partneriaethau presennol sydd gennym yng Nghymru ym maes y gwyddorau amgylcheddol, cadw golwg ar glefydau a genomeg pathogen. Rwy'n falch o fod yn gweithio gyda phartneriaid o bob rhan o Gymru. "