Gweld yr anweladwy

Mae ymchwilwyr ym Mhrifysgol Caerdydd wedi defnyddio crisialeg pelydr-X ac efelychiad cyfrifiadurol i fwrw golwg manylach ar y modd mae firysau'n rhwymo celloedd ac yn peri haint.

Gallai'r wybodaeth newydd helpu wrth ddatblygu cyffuriau a therapïau ar gyfer heintiau yn ogystal â manteisio ymhellach ar firysau at ddibenion triniaethau meddygol.

Yn ôl prif awdur yr astudiaeth, Alex Baker o Ysgol Meddygaeth Prifysgol Caerdydd: "Roedd gennym ddiddordeb mewn datblygu firysau i'w defnyddio mewn modd therapiwtig, fel trin canserau, a'u defnyddio fel brechlynnau.

"Daethom o hyd i ddau firws penodol, Ad26 ac Ad48. Mae'r firysau hyn mewn treialon clinigol lle maent yn dangos addewid fel brechlynnau i ddiogelu yn erbyn firws Ebola a haint HIV. Roeddem eisiau dod i wybod rhagor am y modd y mae'r feirysau hyny'n gweithio fel brechlynnau."

Bu'r tîm yn gwneud paratoadau pur dros ben o brotein y firws sy'n rhwymo'r firws i gell wrth heintio. Drwy ddefnyddio'r protein hwn, sydd wedi'i buro, gwnaethant gynhyrchu crisialau a chynnal astudiaethau diffreithiant pelydr-X, wnaeth roi darlun manwl iawn iddynt o'r protein y mae'r firws yn ei ddefnyddio i rwymo a heintio celloedd.

"Roeddem wedi gallu ymchwilio i'r union fodd mae'r firws yn gafael mewn proteinau ar wyneb y gell, a chawsom ein synnu’n fawr o weld na allai'r firysau hynny rwymo i brotein o'r enw CD46, oedd yn hysbys yn flaenorol fel prif dderbynnydd y firws," ychwanegodd Baker.

"Yn hytrach, dangoswn y gall y firysau hyn rwymo'n wan i dderbynnydd mynediad gwahanol, o'r enw CAR. O wneud hynny, daethom o hyd i fecanwaith oedd heb ei ganfod cyn hynny y mae adenofirysau'n eu defnyddio i addasu'r modd y maent yn gafael yn CAR."

Yn ôl y prif awdur, Dr Alan Parker, o Ysgol Meddygaeth Prifysgol Caerdydd: "Er mwyn hyfforddi firysau i fod yn feddyginiaethu defnyddiol fel modd o drin canser, y cam cyntaf yw deall ar lefel foleciwlaidd sut mae'r firysau hyn yn gweithio. Mae hyn yn ein caniatáu i ni ymddatod bioleg naturiol y firws, a'i "theilwra" i mewn i'r hyn sy'n ddefnyddiol yn therapiwtig.  

"Mae'r astudiaeth hon yn bwysig am ei bod yn cynnig manylion ar lefel foleciwlaidd am fioleg sylfaenol y firysau rydym yn eu trin. Bydd y wybodaeth hon yn helpu i bennu pa wrthfirysau sydd orau, o bosibl, ar gyfer trin achosion o'r firysau hyn yn eu cyflwr naturiol, sy'n peri afiechydon. Yn ogystal, bydd yn helpu i gynyddu eu datblygiad at ddibenion therapiwtig yn y dyfodol."

Mae'r ymchwil wedi'i chyhoeddi yn Nature Communications, ac fe'i hariannwyd gan Gofal Canser Tenovus, Ymchwil Canser y DU ac Ymchwil Canser Cymru. Roedd yr astudiaeth hefyd yn cynnwys cydweithwyr yn Rhydychen ac Ysgol Meddygaeth Icahn yn Mount Sinai yn Efrog Newydd.