Gobaith newydd i'r mamal sydd fwyaf dan fygythiad yn y byd ar ôl i'w hanes genetig gael ei mapio

Mae dadansoddiad newydd o boblogaethau rhinoserosiaid gwyn y gogledd, sydd mewn perygl enbyd, yn awgrymu y gellid achub rhinoseros gwyn y gogledd rhag diflannu, gan ddefnyddio genynnau ei gefnder o'r de.

Wrth ddadansoddi samplau genetig o 232 o rinoserosiaid, er i rinoserosiaid gwyn y gogledd a'r de wahanu filiwn o flynyddoedd yn ôl, gwelodd ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd a Phrifysgol Venda fod poblogaethau'r rhywogaethau hyn wedi rhannu genynnau o bryd i'w gilydd yn ystod cyfnodau oer a sych pan ehangodd glaswelltiroedd Affrica, mor ddiweddar â 14,000 o flynyddoedd yn ôl.

Dywedodd Dr Isa-Rita Russo o Brifysgol Caerdydd: "Drwy edrych ar hanes poblogaeth y rinoserosiaid gwyn rydym wedi gallu gweld y bu cysylltiad rhwng poblogaethau'r gogledd a'r de drwy gydol hanes.

"Mae hwn yn ddarganfyddiad cyffrous! Mae prawf genetig o gysylltiad rhwng y poblogaethau'n awgrymu y gellid achub rhinoseros gwyn y gogledd gan ddefnyddio genynnau rhinoseros gwyn y de i greu embryonau, ond byddai angen casglu rhagor o ddata i gadarnhau hyn."

Mae dosbarthiad y rhinoseros gwyn ar draws Affrica wedi'i rannu'n boblogaethau yn y gogledd a'r de. Dirywiodd poblogaeth y de i'w ffigur isaf erioed ar droad y bedwaredd ganrif ar bymtheg, ond cododd y ffigur hwn unwaith eto nes i'r rhywogaeth ddod yn fwy niferus nag unrhyw rinoseros arall yn y byd. Roedd poblogaeth y gogledd, ar y llaw arall, yn gyffredin yn ystod llawer o'r ugeinfed ganrif, ond bu dirywiad cyflym ers y 1970au, gan adael dim ond dau rinoseros sy'n hŷn na'r oedran atgenhedlu.

Canfu'r tîm fod y dirywiad yn y boblogaeth yn wahanol iawn yn y gogledd a'r de. Bu dirywiad ym mhoblogaeth rhinoseros gwyn y gogledd tua 1,370 o flynyddoedd yn ôl, sy'n cyd-fynd ag ymfudiad y Bantu, a dirywiodd niferoedd rhinoseros gwyn y de yn ystod y cyfnod trefedigaethol, a ddechreuodd 400 mlynedd yn ôl.

Dywedodd yr Athro Yoshan Moodley, o Brifysgol Venda: "Yn ôl pob golwg mae amrywiaeth genetig isel yn gyffredin yn hanes y rhinoseros gwyn, oherwydd mae ein canlyniadau'n dangos bod y rhywogaeth wedi wynebu sawl dirywiad yn ei phoblogaeth o ganlyniad i'r hinsawdd a dynol ryw, a fyddai wedi lleihau a chywasgu amrywiaeth genetig yn y gorffennol.

"Dyma un o'r ychydig anifeiliaid mawr wnaeth oroesi'r oes iâ ddiwethaf, ac yn ôl pob golwg mae'r pwysau ychwanegol gan ddynol ryw ar rywogaeth sydd eisoes â gwendidau genetig wedi gwthio'r rhinoseros gwyn gam yn nes at ddiflannu."