Brechu yn erbyn HPV: stori am atal canser mewn 2 ran

Maint y broblem

Mae dros bedwar degawd wedi mynd heibio ers i Firws Papiloma Dynol (HPV) gael ei gysylltu gyntaf â chanserau ceg y groth. Mae HPV bellach wedi’i gydnabod fel achos sylfaenol bron pob math o ganser ceg y groth ac fel cyfrannwr pwysig i lawer o ganserau eraill organau rhywiol neu’r rhefr, yn enwedig canserau’r anws. Ledled y byd, HPV yw achos 5% o’r holl ganserau. Mae brechu i atal haint HPV yn argoeli’n dda i leihau’r baich clefyd hwn yn sylweddol.

Y llwybr i frechiad

Mae dau faes ymchwil wedi gwneud brechu yn bosibl. Yn gyntaf, astudiaethau epidemiolegol er mwyn deall pa fathau o HPV sy’n achosi canser, a pha mor gyffredin ydyn nhw mewn poblogaethau amrywiol, ac yn ail, datblygu brechlynnau gronynnau tebyg i firws (VLP) yn erbyn y mathau perthnasol o HPV.

Yn 2008, cyflwynwyd brechiad HPV y DU ar gyfer merched 12-13 oed. Ategwyd y penderfyniad hwn gan ddata a gynhyrchwyd gan grŵp ymchwil HPV Prifysgol Caerdydd, dan arweiniad yr Athro Alison Fiander, Dr Ned Powell a Dr Sam Hibbitts, a ddiffiniodd nifer yr achosion o HPV ym mhoblogaeth Cymru, a’r mathau HPV sy’n bresennol yng nghanserau ceg y groth a gafodd ddiagnosis ymysg menywod Cymru.

Dangosodd hyn fod tua 30% o fenywod yn eu hugeiniau cynnar yn cario haint HPV genynnol, ac y gellid atal 80% o ganserau drwy ddefnyddio brechlynnau cyfredol. Roedd y dystiolaeth hon yn hynod argyhoeddiadol wrth ddadlau’r achos dros frechu merched ifanc ledled y DU.

Mae is-blot yn dod i’r blaen

Roedd llawer o bobl yn ymwybodol o’r cysylltiad rhwng yr HPV a chanser ceg y groth, ond yn 2010, awgrymodd astudiaethau rhyngwladol fod cysylltiad cryf â chanserau’r oroffaryncs hefyd, yn enwedig canserau’r tonsil. Dangosodd astudiaethau cychwynnol gan yr Athro Mererid Evans (oncolegydd ymgynghorol yng Nghanolfan Ganser Felindre) a Dr Powell fod HPV yn gysylltiedig â 55% o ganserau’r oroffaryncs a gafodd ddiagnosis yng Nghymru.

Yn wahanol i ganserau ceg y groth, nid oes rhaglen sgrinio i atal canserau’r oroffaryncs daeth yn amlwg yn fuan bod achosion o ganserau sy’n gysylltiedig â HPV yn cynyddu’n ddychrynllyd o gyflym – yn wir yn gyflymach nag ar gyfer unrhyw ganser arall yn y DU. At hynny, mae’r rhan fwyaf o’r canserau hyn yn digwydd mewn dynion, na chawsant eu hamddiffyn yn uniongyrchol trwy frechu merched ifanc.

Dyma fersiwn fyrrach o'r erthygl lawn oedd yn rhifyn 33 o ReMEDy.

Darllenwch yr erthygl lawn