Pwy sy’n cofio i bwy? Newid arferion coffa yn y Palasau Brenhinol Hanesyddol
Ers 2012, mae Dr Jenny Kidd o Brifysgol Caerdydd wedi gweithio gyda sefydliadau diwylliannol wrth iddynt arallgyfeirio gweithgareddau coffa ac ymgysylltu’n ystyrlon â chynulleidfaoedd anhraddodiadol ac iau.
Coffa pwy yw hyn beth bynnag?
Mae amgueddfeydd a safleoedd treftadaeth wrth wraidd trafod dadleuon cyhoeddus cymhleth ynghylch gwaddol gwrthdaro a choffáu.
Mae eu cyfrifoldeb i gynrychioli digwyddiadau coffa yn feirniadol, ynghyd â’r angen i ymgysylltu â chynulleidfaoedd cyhoeddus mwy amrywiol, yn creu heriau moesegol ac angen i ymgysylltu’n well â gwaddol gwleidyddol, gwaddol cymdeithasol a gwaddol diwylliannol gwrthdaro.
Meithrin gwybodaeth drwy ymchwil
Gyda chydweithwyr yn y sector diwylliannol, cyd-sefydlodd Dr Kidd y rhwydwaith 'Challenging History' a helpodd i archwilio sut y gellid ymdrin â chofio digwyddiadau hanesyddol sensitif a thrawmatig yn ymarferol.
Ochr yn ochr â hyn, roedd Dr Kidd yn Gyd-Ymchwilydd ar ddau rwydwaith ymchwil ledled y DU a ariannwyd gan Gyngor Ymchwil y Celfyddydau a'r Dyniaethau (AHRC). Archwiliodd y rhwydwaith 'Silence, Memory and Empathy' sut mae tawelwch, empathi a chof yn rhyngweithio mewn amgueddfeydd ac mewn safleoedd hanesyddol. Roedd rhwydwaith ‘Significance of the Centenary’, a gynhaliwyd gan y Palasau Brenhinol Hanesyddol (HRP), yn myfyrio ar ddiwylliannau dathlu cyfnod mewn amser, pam rydym yn cofio, ac arwyddocâd nodi canmlwyddiant.
Drwy'r gweithgareddau hyn, nododd Dr Kidd a'i chydweithwyr ystod o sensitifrwydd yn ymwneud â gweithgareddau coffáu, a thueddiad dilynol i osgoi risg yn ymarferol bryd hynny.
Yn ddiweddarach bu Dr Kidd yn gweithio gyda Dr Joanne Sayner ym Mhrifysgol Newcastle i arwain llinyn coffáu Canolfan Ymgysylltu Rhyfel Byd Cyntaf Lleisiau Rhyfel a Heddwch, a sbardunodd ystod o fentrau ymgysylltu arloesol a chydweithredol ynghylch y canmlwyddiant.
Newid dull coffa y Palasau Brenhinol Hanesyddol
Bu'r ymchwil 'Significance of the Centenary' hefyd yn sail i raglen ddysgu’r Palasau Brenhinol Hanesyddol, Why Remember?, a oedd yn ceisio ennyn diddordeb cynulleidfaoedd mewn myfyrdod ystyrlon wrth goffáu canmlwyddiant dechrau’r Rhyfel Byd Cyntaf yn 2014.
Gofynnodd y rhaglen i ymwelwyr: pam y dylem gofio'r rhyfel; pam mae 100 mlynedd yn arwyddocaol; a sut ydych chi am gofio.
Gwnaeth y cwestiynau hyn helpu ymwelwyr i ddatblygu dull personol o goffa, waeth beth fo'u cefndir.
Cyrhaeddodd y rhaglen dros 1.25 miliwn o bobl ledled y byd ac roedd yn cynnwys:
- gweithgareddau ar gyfer 2,500 o blant a phobl ifanc gan gynnwys trin gwrthrychau, adrodd straeon a dehongli gwisgoedd
- perfformiad theatr a llwybr teulu a gwblhawyd gan dros 10,000 o bobl
- rhaglen ar y Discovery Channel, a ddefnyddiodd y tri chwestiwn i ennyn diddordeb myfyrwyr a chefnogi athrawon yn y rhaglen datblygiad proffesiynol gysylltiedig, a gyrhaeddodd 1 filiwn o fyfyrwyr mewn 61 o wledydd
Dywedodd Alex Drago, Rheolwr Archwiliwr yn y Palasau Hanesyddol Brenhinol bryd hynny: “Roedd Why Remember? yn arbennig o bwysig i’r Palasau Hanesyddol Brenhinol oherwydd roedd yn helpu cynulleidfaoedd anhraddodiadol ac iau i ymgysylltu â’r canmlwyddiant” ac yn “hybu cymunedau cryfach a mwy cysylltiedig… drwy ddatblygu gwerthfawrogiad o aberthau pawb a oedd yn byw yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf.”
Ymgorffori dull newydd yn y Palasau Hanesyddol Brenhinol
Roedd Why Remember? mor llwyddiannus y defnyddiwyd ei dull eto gan y Palasau Hanesyddol Brenhinol ar gyfer Beyond the Deepening Shadows, sef gosodiad fflamau yn ffos Tŵr Llundain i goffáu canmlwyddiant diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf.
Yn flaenorol, roedd ymchwil yn y Palasau Hanesyddol Brenhinol wedi canolbwyntio ar ymchwil farchnad a data meintiol, ond daeth gwaith Dr Kidd â syniadau arloesol am ddadansoddi cynnwys, dadansoddi disgwrs beirniadol, moeseg ymchwil a meddwl yn ddamcaniaethol.
Effaith a gwaddol
Cyfrannodd y dull ymchwil newydd hwn at gais llwyddiannus y Palasau Hanesyddol Brenhinol am statws Sefydliad Ymchwil Annibynnol yn 2015.
Mae statws newydd y Palasau Hanesyddol Brenhinol wedi ei alluogi i wneud cais am gyllid ymchwil am y tro cyntaf. Ers hynny mae wedi cael pum grant fel Prif Ymchwilydd, cyfanswm o dros £407,000, ar bynciau gan gynnwys anheddau Tuduraidd, palasau Harri’r Wythfed, a delwedd frenhinol y Frenhines Fictoria.
Cyhoeddiadau dethol
- Kidd, J. 2019. Unprecedented times? Shifting press perceptions on museums and activism. In: Janes, R. R. and Sandell, R. eds. Museum Activism. Museum Meanings London and New York: Routledge. , pp.388-399.
- Kidd, J. and Sayner, J. 2019. Intersections of silence and empathy in heritage practice. International Journal of Heritage Studies 25 (1), pp.1-4. (10.1080/13527258.2018.1475414)
- Kidd, J. and Sayner, J. 2018. Unthinking remembrance? Blood Swept Lands and Seas of Red and the significance of centenaries. Cultural Trends 27 (2), pp.68-82. (10.1080/09548963.2018.1453448)
- Kidd, J. 2017. Debating contemporary museum ethics: reporting Sekhemka. International Journal of Heritage Studies 23 (6), pp.493-505.